του Γιάννου Δημητρίου

Τελέστηκε την Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου 2023, από τον ιερό ναό Αγίου Σπυρίδωνα στο Συνοικισμό Στρόβολος 2, η κηδεία του αγνοούμενου της τουρκικής εισβολής από τον Αύγουστο του 1974, Ττοφή Δημητρό Χατζηττοφή μαζί με την αγαπημένη του σύζυγο Χρυσή που απεβίωσε την 9η Σεπτεμβρίου 2023 σε ηλικία 99 ετών. Ήταν μια επιθυμία της μακαριστής Χρυσής να ταφεί η σωρός της με τα λιγοστά οστά του συζύγου της που ανεβρέθηκαν στους ομαδικούς τάφους στο Ορνίθι και ταυτοποιήθηκαν με την μέθοδο DNA. Ο Ττοφής και η Χρυσή του βρίσκονται πλέον μαζί στην αιώνια ζωή.

Στις 21 Αυγούστου 1974, μια ομάδα ενόπλων Τούρκων στρατιωτών μαζί με Τουρκοκύπριους, τους οποίους τα ονόματα γνωρίζουμε, συνέλαβαν τον Ττοφή Δ. Χατζηττοφή μαζί με την οικογένειά του καθώς και τον αδελφό του Γεώργιο Δ. Χατζηττοφή, και τους Βάσο Κωστή και Λοίζο Φωτίου και τους οδήγησαν στην πλατεία του Ιωάννου Προδρόμου (πάνω ενορία Άσσιας) όπου σταδιακά μεταφέρονταν ομαδικά με συνοδεία ενόπλων στρατιωτών όλοι οι εγκλωβισμένοι άμαχοι πολίτες που βρίσκονταν στο χωριό. Εκεί όλοι οι άνδρες και νέοι κρατήθηκαν στα καφενεία του χωριού, ενώ τα γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στην κάτω ενορία όπου κρατήθηκαν σε μεγάλες ομάδες σε σπίτια.

Αφού έδεσαν τα χέρια όλων των συλληφθέντων αμάχων πολιτών, που σύμφωνα με μαρτυρίες αριθμούσαν 107, τους μετέφεραν Τούρκοι στρατιώτες με τρία στρατιωτικά φορτηγά συνοδευόμενα από δύο στρατιωτικά αυτοκίνητα (τύπου jeep) όπου επέβαιναν και Τούρκοι αξιωματικοί, στο χωριό Αγιά Κεπήρ όπου τους κατέβασαν και έμειναν καθισμένοι για περίπου τρεις ώρες. Ακολούθως τους μετέφεραν στο Γκαράζ Παυλίδη όπου έγινε διαλογή από τον εκεί Τουρκοκύπριο υπεύθυνο Αλί Ριζά. Συνολικά 37 άτομα, όλοι κάτω των 50 ετών, διατάχθηκαν να κατέβουν από τα φορτηγά ενώ δόθηκε διαταγή οι υπόλοιποι 70 να επιστρέψουν. Ο Γ. Χατζηττοφή ήταν ένας από τους 70 άμαχους που οδηγήθηκαν σε άγνωστη κατεύθυνση με την συνοδεία Τούρκων στρατιωτών.

Οι εκταφές που έγιναν στην περιοχή Ορνίθι το 2009 έφεραν στο φως το μεγαλύτερο έγκλημα πολέμου εναντίων αμάχων πολιτών που διέπραξε ο Τουρκικός στρατός το 1974. Τουλάχιστον 70 άμαχοι πολίτες δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ και ρίχτηκαν σε δύο πηγάδια. Όπως είναι γνωστό, οι ομαδικοί τάφοι είχαν παλαιότερα ανοιχθεί με τη χρήση βαρέων μηχανημάτων σε μία οργανωμένη επιχείρηση μετακίνησης και εξαφάνισης των μαρτυρικών οστών των δολοφονηθέντων, που στόχο είχε να εξαφανίσει τα τεκμήρια και τα αίτια θανάτου του ομαδικού αυτού εγκλήματος.

Η βεβήλωση των οστών των αγνοουμένων μας αποτελεί ύβρη και έγκλημα ίσο και ίσως μεγαλύτερο του πρώτου. Είναι για αυτό το λόγο που η περίπτωση των ομαδικών τάφων των αγνοουμένων της Άσσιας στο Ορνίθι εξετάστηκε ως κατ' επείγον περίπτωση καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Οι ευρωβουλευτές Cecilia Wikstrom (Σουηδία) και Josef Weidenholzer (Αυστρία) καταθέτοντας τις απόψεις τους, πολύ εύστοχα μίλησαν για την κληρονομιά της Αντιγόνης και το "απαραβίαστο ανθρώπινο δικαίωμα να σεβόμαστε τουλάχιστον το σώμα των νεκρών". Τόνισαν τη σημασία αυτής της κληρονομιάς και βεβαίως το αναφαίρετο δικαίωμα των συγγενών να γνωρίζουν που έχουν ταφεί οι οικείοι τους, να έχουν πρόσβαση στον τάφο τους και να ξέρουν πώς πέθαναν. Το Σώμα με συντριπτική πλειοψηφία υιοθέτησε το Ψήφισμα RC8-015/2015 που καταδικάζει την Τουρκία για το απεχθές διπλό έγκλημα που διέπραξε ο Τουρκικός στρατός εναντίων των αμάχων πολιτών που βρίσκονταν υπό τη σύλληψη του.

Εξελίξεις έκτοτε:
Επίσημη κατάθεση εγγράφου από Τ/Κ πλευρά για οργανωμένη μετακίνηση οστών στον σκουπιδότοπου Δικώμου
Μετά από επίσημη κατάθεση εγγράφου στην ΔΕΑ από την τότε Τ/Κ εκπρόσωπο Gulden Plumer Kucuk, κληθήκαμε από την τριμελή επιτροπή της ΔΕΑ στις 17/11/2017 για ενημέρωση σχετικά με το έγγραφο. Σύμφωνα με αυτό είχαν προκύψει διασταυρωμένες μαρτυρίες για την μετακίνηση των λειψάνων των αγνοουμένων μας από τους ομαδικούς τάφους στο Ορνίθι στον σκουπιδότοπο Δικώμου.

Ο σκουπιδότοπος Δικώμου ήταν σε λειτουργία μέχρι τις αρχές της χιλιετίας. Ακολούθως τέθηκε σε αδράνεια και με τη συγκατάθεση της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα χρηματοδότησης της Τ/Κ κοινότητας από την ΕΕ για σκοπούς βελτίωσης του περιβάλλοντος. Το έργο περιβαλλοντικής αποκατάστασης του χώρου διήρκησε μεταξύ 2010 - 2012.

Η ΔΕΑ κατέληξε μετά από έρευνα και αξιολόγηση των μαρτυριών ότι οι πληροφορίες που κατατέθηκαν επίσημα στις 17 Νοεμβρίου, 2017, από την κα Gulden Plumer Kucuk σχετικά με την οργανωμένη μετακίνηση των οστών γύρω στο 1995 από τους ομαδικούς τάφους στο Ορνίθι στο σκουπιδότοπο Δικώμου, ήταν αξιόπιστες. Η διερεύνηση περιλάμβανε και ενδελεχή μελέτη του χώρου σε βάθος χρόνου και ειδικά κατά την επίμαχη περίοδο της μετακίνησης περί το 1995, με τον εντοπισμό πολύτιμων στοιχειών όπως τοπογραφικά σχέδια της περιοχής, φωτογραφίες και άλλα. Ακολούθως έγινε η αποτύπωση του αρχικού χώρου σε σχέση με τις αλλαγές που έχει υποστεί μετά την περιβαλλοντική αποκατάσταση.

Ανάθεση Μελέτης για διάνοιξη του σκουπιδότοπου Δικώμου
Μετά από επίμονες πιέσεις της Επιτροπής Συγγενών Αγνοουμένων Άσσιας, η ΔΕΑ ανέθεσε στις αρχές του 2022 στον κ. Pedro Louro, τον Πορτογάλο αρχιτέκτονα/μηχανικό που σχεδίασε και επέβλεψε το έργο αποκατάστασης του σκουπιδότοπου Δικώμου, να εκπονήσει νέα μελέτη σε μια προσπάθεια να απαντηθούν τρία βασικά ερωτήματα:

α) εάν οι ανασκαφές μπορούν να διεξαχθούν με ασφάλεια,
β) πώς μπορεί να εκτελεστεί η όλη διαδικασία και
γ) η προκαταρκτική εκτίμηση του κόστους εκτέλεσης του έργου.

Η μελέτη του κ. Louro κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διάνοιξη του χώρου μπορεί να πραγματοποιηθεί αφού ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα ασφαλείας και οι κίνδυνοι που έχουν προσδιοριστεί μπορεί να τύχουν αποτελεσματικής διαχείρισης. Επίσης, έχει υποδείξει την ενδεδειγμένη διαδικασία ανοίγματος και τα μέτρα ασφάλειας που θα πρέπει να παρθούν. Προφορικά μας έχει αναφερθεί ότι το κόστος θα είναι μεγάλο και θα πρέπει να εξασφαλιστεί ειδική χρηματοδότηση για ένα τέτοιο έργο για να μην παγώσει το υπόλοιπο πρόγραμμα διερεύνησης των αγνοουμένων.

Ανατροπή στα μέχρι σήμερα στοιχεία για τον αριθμό των εκτελεσθέντων στο Ορνίθι
Πληροφορηθήκαμε αρμοδίως από τον κ. Λεωνίδα Παντελίδη, Ε/Κ Εκπρόσωπο στη ΔΕΑ ότι την περασμένη Άνοιξη (2022) ολοκληρώθηκαν οι μελέτες σχετικά με την ταυτοποίηση ενός εκ των δύο αδιευκρίνιστων προφίλ DNA από τα οστά που ανευρέθηκαν κατά τις εκταφές στο Ορνίθι. Η μελέτη τελεσίδικα κατέδειξε, δέκα χρόνια μετά την ολοκλήρωση των αρχικών εξετάσεων DNA, ότι τα οστά ανήκουν σε άγνωστο άτομο που δεν ήταν ανάμεσα στην ομάδα των 70 γνωστών αμάχων αγνοουμένων που συνελήφθησαν στην Άσσια από τον Τουρκικό στρατό στις 21/08/1974, ακολούθως μεταφέρθηκαν στο Γκαράζ Παυλίδη και στη συνέχεια στην περιοχή Ορνίθι όπου και εκτελέστηκαν.

Αποστολή των οστών που βρίσκονται στο Ανθρωπολογικό για περαιτέρω εξετάσεις DNA
Μετά την πιο πάνω εξέλιξη, η ΔΕΑ αποφάσισε να στείλει πρόσθετα δείγματα οστών για εξετάσεις DNA, από τις 2.500 περίπου οστά που παραμένουν χωρίς ταύτιση στο Ανθρωπολογικό Εργαστήρι, εδώ και 13 χρόνια. Στόχος, να εξακριβωθεί αν υπάρχουν και άλλοι αγνοούμενοι ανάμεσά τους καθώς επίσης να εντοπιστούν οι δύο εναπομείναντες της γνωστής ομάδας των 70 αμάχων, καθότι μόνο 68 προφίλ DNA από τη γνωστή ομάδα έχουν ταυτοποιηθεί, καθώς και ενός αγνώστου ταυτότητας προσώπου μέχρι στιγμής.

Η Επιτροπή Συγγενών Αγνοουμένων Άσσιας καταβάλλει κάθε προσπάθεια, προς κάθε κατεύθυνση, για να εξασφαλιστεί το αναγκαίο ποσό για να διερευνηθεί ο σκουπιδότοπος Δικώμου με στόχο την ανεύρεση των οστών των αγνοουμένων μας. Πρώτα για να τους αποδοθούν οι τιμές που τους αξίζουν και ταυτόχρονα να ξεκινήσει η επούλωση των ανοιχτών πληγών που άφησε στις ψυχές των συγγενών τους η για σχεδόν μισό σχεδόν αιώνα μαρτυρική αναμονή.