Τον Σεπτέμβριο αναμένεται να ξεκινήσουν τα έργα συντήρησης και διάσωσης της Παναγίας της Άσσιας και του Αγίου Αρτέμωνα στο Ορνίθι της Αφάνειας

-    Οι ναοί χρονολογούνται από τον 14ο με 15ο αιώνα, ενώ ενδέχεται να είναι και παλαιότεροι
-    Η κυριότερη απειλή είναι ο χρόνος. Ειδικά η εκκλησία της Παναγίας της Άσσιας είναι ευάλωτη σε περίπτωση πλημμύρας

ΓΡΑΦΕΙ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΚΟΥΡΗΣ

20.8.2018 Πολίτης

Οι αρχαίες εκκλησίες της Παναγίας της Άσσιας και του Αγίου Αρτέμωνα στο Ορνίθι, λίγο έξω από την Αφάνεια, στέκονται στο περιθώριο της ζωής των δύο κατεχόμενων σήμερα χωριών. Όπως και άλλοι ναοί στα χωριά της περιοχής μένουν εγκαταλελειμμένοι και χωρίς περίφραξη. Και οι δύο κινδυνεύουν κυρίως από τα στοιχεία της φύσης, με την Παναγία της Άσσιας ειδικά να είναι ευάλωτη σε πλημμύρες.

Ο δρόμος από τη Λευκωσία βγάζει πρώτα στον Άγιο Αρτέμωνα, στην είσοδο της Αφάνειας. Είναι εύκολο να προσπεράσεις την παλιά εκκλησία που βρίσκεται στο πλάι του δρόμου, πολύ κοντά σε καινούργια σπίτια. Στην τοποθεσία αυτή βρισκόταν κατά τον Μεσαίωνα το χαμένο σήμερα χωριό Ορνίθι, ενώ οι παλιοί θυμούνται πως εκεί βρισκόταν ακόμα πιο παλιά η φάρμα ενός Τ/Κ, τα ερείπια της οποίας είναι ακόμα ορατά λίγο πιο κάτω μέσα στην πεδιάδα. Πρόκειται για το σημείο όπου δολοφονήθηκαν και τάφηκαν οι 70 Ασσιώτες.

Η «θαμμένη» Παναγία

Για να φτάσεις στην Παναγία της Άσσιας περνάς μέσα από το χωριό και στρίβεις βόρεια, μέσα από τα χωράφια. Λίγο μετά το μουσουλμανικό νεκροταφείο, και το διαλυμένο από χρόνια χριστιανικό, η εκκλησία μοιάζει «βυθισμένη» κάτω από το ύψος του εδάφους. Αυτό όμως που ισχύει είναι πως ο ποταμός Γιαλιάς για αιώνες έφερνε χώμα και λάσπη, που σε κάποιες πλημμύρες, και σύμφωνα με κάποιες αναφορές, φέρεται να κάλυψε το δάπεδο, αναγκάζοντας τους χωριανούς απλώς να χτίσουν νέο, με αποτέλεσμα ένα αγνώστου ύψους μέρος του ναού να βρίσκεται σήμερα κρυμμένο ακόμα πιο κάτω από το έδαφος. Το φαινόμενο το σταμάτησε η περίφραξη γύρω από την εκκλησία, η οποία σήμερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση, με αποτέλεσμα αυτή να έχει πλημμυρίσει ξανά στο πρόσφατο παρελθόν.

Η εκκλησία εδώ και δεκαετίες βρισκόταν χαμένη μέσα σε πυκνή βλάστηση, με ένα μεγάλο μάλιστα δέντρο να απειλεί με τις ρίζες του τη σταθερότητά του. Σήμερα οι θάμνοι και τα δέντρα που απειλούσαν το κτίσμα έχουν αφαιρεθεί ενόψει των έργων διάσωσης της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά. Όμως ο ναός βρίσκεται ακόμα σε κακή κατάσταση και, καθώς βρίσκεται μακριά από τα σπίτια, συχνά βρίσκει κανείς μέσα σκουπίδια και σημάδια χρήσης του χώρου.

Η εκκλησία του Αγίου Αρτέμωνα μπορεί να χρειάζεται έργα στήριξης, όμως με γυμνό τουλάχιστον μάτι φαίνεται να είναι σε καλύτερη κατάσταση καθώς βρίσκεται σε ύψωμα και δεν επηρεάζεται από πλημμύρες. Για την Παναγία της Άσσιας όμως ο κίνδυνος ακόμη και της κατάρρευσης είναι ορατός εδώ και χρόνια. Πλέον ο κίνδυνος δεν είναι τόσο οι ζημιές που κάνουν οι άνθρωποι, αλλά αυτές που φέρνει ο χρόνος.

Προς το παρόν, έργα διάσωσης

Οι δύο ναοί είναι ο επόμενος στόχος που έχει θέσει η δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά. Στόχος των εργασιών που θα ξεκινήσουν, εκτός απροόπτου τον Σεπτέμβριο, είναι η διάσωση των δύο οικοδομών και περιορισμένες εργασίες συντήρησης. Σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχει η δυνατότητα πλήρους αναστήλωσης, κάτι που θα περιλάμβανε και την επαναφορά των καλυμμένων τοιχογραφιών, καθώς θα χρειαστεί ακόμα πολλή έρευνα για το παρελθόν των δύο μνημείων.

Τα έργα, που υπολογίζεται πως θα έχουν κόστος 270-280 χιλιάδων ευρώ για την Παναγία της Άσσιας και 200 χιλιάδων ευρώ για τον Άγιο Αρτέμωνα, χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Προγράμματος για την Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UNDP). Όπως δήλωσε πρόσφατα στο ΚΥΠΕ ο Ε/Κ επικεφαλής της Τεχνικής Επιτροπής Τάκης Χατζηδημητρίου, εφόσον ξεκινήσουν οι εργασίες αναμένεται να ολοκληρωθούν σε οκτώ με δέκα μήνες.

Όπως πληροφορείται ο «Π», αυτό που απομένει είναι η ολοκλήρωση γραφειοκρατικών διαδικασιών με το Τμήμα Αρχαιοτήτων, στις οποίες μεσολαβεί το Υπουργείο Εξωτερικών, βάσει των οδηγιών του Προέδρου της Δημοκρατίας μετά τις συναντήσεις που είχε με τους επικεφαλής των Τεχνικών Επιτροπών. Ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών έχει δεσμευτεί πως οι διαδικασίες θα κινηθούν ταχέως ώστε το έργο να ξεκινήσει τον Σεπτέμβρη, καθώς το UNDP έχει εγκρίνει ήδη τις προσφορές.

Οι εργασίες περιλαμβάνουν τη δημιουργία συστήματος απομάκρυνσης των όμβριων υδάτων, κάτι που επείγει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Άσσιας. Επίσης, θα υπάρξουν έργα στήριξης των επικίνδυνων σημείων των δύο οικοδομών, οριστικός καθαρισμός από την άγρια βλάστηση και αποτροπή περιστεριών και άλλων πουλιών από το να φωλιάζουν στο εσωτερικό.

Ιστορίες που φτάνουν στον Μεσαίωνα

Μνημεία χαμένων χωριών

Οι δύο εκκλησίες, κτισμένες το πιθανότερο τον 14ο ή 15ο αιώνα, σύμφωνα με τα όσα έγραψε το 1936 ο Βρετανός μελετητής και ιστορικός R. Gunnis, έχουν ένα κοινό. Είναι και οι δύο ναοί χαμένων οικισμών που μετακινήθηκαν στη σημερινή τοποθεσία της Άσσιας και της Αφάνειας αντίστοιχα, αλλά που οι κάτοικοί τους συνέχισαν να χρησιμοποιούν για τις θρησκευτικές τους δραστηριότητες αιώνες μετά, μην θέλοντας ενδεχομένως να τις ξηλώσουν για οικοδομικά υλικά όπως γινόταν με άλλα κτήρια. Αυτό προκύπτει από την αρχική ιστορική έρευνα που έγινε για λογαριασμό της Τεχνικής Επιτροπής, ιστορικές αναφορές αλλά και μαρτυρίες που κατέγραψαν οι ίδιες οι κοινότητες.

Σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, το μικρό χωριό Ορνίθι χρονολογείται από τον Μεσαίωνα, ενώ σύμφωνα με ιστορικές αναφορές που εντόπισε η έρευνα της Τεχνικής Επιτροπής μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, άρχισε να κατοικείται από Τούρκους και οι Έλληνες κάτοικοι μετοίκησαν στην Αφάνεια. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον επίσκοπο Λαοδικείας Αρτέμωνα και όχι στον Άγιο Αρτέμιο, ο οποίος θεωρείται ένας από τους μάρτυρες των ρωμαϊκών διωγμών. Θεωρείται πως η ομοιότητα στα ονόματα προκάλεσε τη σύγχυση και τις συχνές αναφορές τόσο στην αρχαία εκκλησία όσο και στην πιο πρόσφατη στην Αφάνεια και με τα δύο ονόματα.

Η Παναγιά της Άσσιας βρίσκεται στο σημείο όπου, σύμφωνα με μαρτυρίες, βρισκόταν τα παλιότερα χρόνια το χωριό. Λόγω των συχνών πλημμυρών ωστόσο οι κάτοικοι μετακινήθηκαν σταδιακά στη σημερινή τοποθεσία της κοινότητας. Τα ερωτήματα για την ακριβή χρονολόγησή της όμως εξακολουθούν να υπάρχουν καθώς οι C. V. Bellamy, A. J. Jukes-Browne, σε έργο τους για τη γεωλογία της Κύπρου που γράφτηκε το 1905, υπολογίζουν πως μπορεί να χτίστηκε τον 12ο αιώνα.