Το πιο κάτω κείμενο του Αδαμάντιου Διαμαντή δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό Ζυγός, Αθήνα, Απρίλης 1963.

Η έκθεση 5 εικόνων του Κκάσιαλου στον «Ζυγό» με την τιμητική συντροφιά του Θεόφιλου θα γνωρίσει καλύτερα τον λαϊκό Κύπριο Ζωγράφο στο μεγάλο Ελληνικό κοινό των καλλιτεχνών, των κριτικών και των φιλοτέχνων.  Η εκτίμηση που έχω για το έργο του Κκάσιαλου και η γοητεία που εξασκεί σ' όλους μας, άσχετα με τους δρόμους που έχουμε χαράξει στην δική μας έκφραση, οφείλεται στην σπουδαία εποχή που ζούμε, που έχει εκλεπτύνει τόσο πολύ τους δέκτες μας ώστε να κραδένωνται από τόσο διάφορους πομπούς.  Διάφορους εξωτερικά, γιατί στην ουσία το νόημά τους πρέπει νάναι το ίδιο, αλλιώτικα δεν υπάρχει εξήγηση γιατί δεχόμεθα παράλληλα τον Ingres, τον Delacroix, τον Cezanne και τον Rousseau, τον Mondrian και τον Kandinsky.

Ο Κκάσιαλος με τον δικό του τρόπο μας έδωσε με τόση χάρη και ευκολία το αληθινό και το γνήσιο που καθένας προσπαθεί να βρει με την ανασκαφή, την εγκεφαλικότητα, την απαλλαγή από τα πλέγματα που εμποδίζουν το ελεύθερο πέταγμα.

Και προχωρώ στο παραμύθι του Κκάσιαλου, που είναι τώρα 77 χρονών και που άρχισε να ζωγραφίζει πριν από τέσσερα χρόνια.

Ο Μιχαήλης Κκάσιαλος, είναι ένας αγρότης από το δυναμικό χωριό της Άσσιας, που μας έδωσε αντιπρόσωπος και σ' άλλους καλλιτεχνικούς τομείς: Έως τα τριάντα του χρόνια ήταν παπουτσής.  

Στο δημοτικό σχολείο, έστω με τους παλιούς τρόπους εργασίας, εξεχώρισε.  Σε μακρινή εποχή, μια επαφή με καλόγερους ζωγράφους, του κέντρισε το ενδιαφέρον του.  Εκείνο όμως που ουσιαστικά τον έκανε να αλλάξει γραμμή σχετίζεται με τις λαθραίες ανασκαφές και την παράνομη ζήτηση αρχαιοτήτων, κυρίως από τους ξένους επισκέπτες.  Η εύφορη σε αρχαιότητες Κυπριακή γη έδωσεν ευκαιρία σε τέτοιες ενέργειες που ως παράνομες ήσαν και δύσκολες και επικίνδυνες.  Η επίμονη όμως ζήτηση εξώθησε επιδέξιους τεχνίτες να φτιάχνουν απομιμήσεις με πολλήν επιδεξιότητα.  Ο Χατζηγιάννης και ο Τομπούλας από το χωριό Λύση (που πέθαναν τελευταία) και ο Κκάσιαλος ανήκουν στην ομάδα αυτή.  Όλα αυτά τα ανέκοψε τώρα η Αρχαιολογική Υπηρεσία με την συστηματική της οργάνωση.

Ο Κκάσιαλος σ' όλη αυτή την περίοδο κυρίως εσκάλιζε σε μάρμαρο και πέτρα κεφάλια κάθε εποχής, Αρχαϊκά, Ελληνικά, Ρωμαϊκά.  Μόνος είχε να βρει τρόπους εργασίας με τα πιο πρωτόγονα εργαλεία και υλικά.  Μ' αυτά κυρίως εκέρδισε τη ζωή και την συντήρηση της οικογένειάς του για 45 τόσα χρόνια.  Αγωνίστηκε, παντρεύτηκε, «έστησε» σπίτι και έκανε παιδιά και εγγόνια.  Η φήμη του είχε εξαπλωθεί.  Οι περιηγητές, οι συλλέκτες δεν ήξεραν το αγόραζαν.

Όταν από την Αμερική εστάλη μια φωτογραφία με ένα ερώτημα για την γνησιότητα του έργου που αγοράστηκε από κάποιον στην Κύπρο, η διεύθυνση του Αρχαιολογικού Μουσείου, που φυσικά ήξερε περί τίνος επρόκειτο, εκάλεσε τον Κκάσιαλο να εξηγηθεί.  Η απάντησή του ήταν απλή, ευφυής και ειλικρινής.  «Δεν είναι καλύτερα που επουλήσαμε ένα ψεύτικο για εξαγωγή στην Αμερική; Τι θα λέγατε αν η φωτογραφία αυτή ήταν φωτογραφία γνησίου αρχαίου;»  Η λογική του ήταν ακαταμάχητη.  Σήμερα, που το Τμήμα Αρχαιοτήτων με την οργάνωσή του ξεκαθάρισε αυτό το ζήτημα, ο Κκάσιαλος προσφέρει τα έργα του όχι σαν αρχαία αλλά σαν αντίγραφα ή απομιμήσεις, χωρίς προσπάθεια παραπλανήσεως.  Εγώ δεν βρίσκω τίποτε να με ενοχλεί στη φανερή απομίμηση.  Δεν ξέρω ποιος πολύ ή λίγο δεν το έκαμε αυτό και ας μη ξεχνούμε πως κάποτε ολόκληρες σχολές έχουν βασίσει την υπόστασή τους στην τέλεια αυτή υποταγή στο αρχαίο πρότυπο.

Οι καιροί όμως αλλάζουν και ο Κκάσιαλος τα πληροφορείται όλα αυτά.  Όταν τον πρωτογνώρισα, το 1952, στο καφενείο του χωριού του, του εξήγησα, κατόπιν της επιμονής του, όσο απλά μπορούσα, την σημερινή γραμμή και γενικά τις απαιτήσεις για πρωτοβουλία και προσωπική άποψη.  Στη δουλειά αυτή ο Κκάσιαλος είναι ένας βιοπαλαιστής.  Η ζωγραφική και η γλυπτική του είναι ένας τρόπος αντιμετωπίσεως της ζωής.

Στην πρώτη του έκθεση, που οργανώθηκε στη Λευκωσία το 1960, το έργο του είχε τριπλή μορφή: α) εννέα απομιμήσεις ή αντιγραφές, β) τέσσερα γλυπτά σε πέτρα, δικής του εμπνεύσεως, και γ) 40 περίπου εικόνες ζωγραφικής.  Η τεχνική του γνώση και η πείρα κατεργασίας της πέτρας και του μαρμάρου τον εβοήθησε πολύ να εκτελέσει τα πρωτότυπά του γλυπτά.  Το πιο όμως καταπληκτικό για μένα ήταν η νέα του εξόρμηση, δηλαδή η ζωγραφική του, που άρχισε μόλις πριν από τέσσερα χρόνια και που την αντιμετώπισε μόνος του αποκλειστικά από την άμεση παρατήρηση του χωριού, και συνδέεται με σκηνές, και ασχολίες του τόπου και με συμβολικά πρόσωπα και ήρωες.  Στη νέα αυτή κατεύθυνση, χωρίς την εμπειρία της γλυπτικής, αντιμετωπίζει μόνος του κάθε τεχνική δυσκολία.

Ο χώρος και το χρώμα είναι καινούρια προβλήματα, που τα λύει με έναν έμφυτο πρωτογονισμό, με μια συγκεκριμένη διατύπωση, χωρίς αμφιβολίες και ενδοιασμούς, δίνοντας το θέμα του με απόλυτη εντιμότητα, σύμφωνα με τη φύση, όπως την βλέπει και όπως την αισθάνεται.  Στη γραμμική διευθέτηση της εικόνας του οδηγείται από το θέμα και εκεί που οι δυο διαστάσεις της επιφάνειας που δουλεύει τον εμποδίζουν, δίνει λύσεις ενστικτώδεις, αλλά αληθινές, τονίζοντας τα στοιχεία που γι' αυτόν έχουν μεγαλύτερη σημασία.  Το αποτέλεσμα είναι πως η τέχνη του, όπως και η τέχνη του παιδιού, είναι απόλυτα γνήσια και πηγαία, χωρίς ακροβατισμούς και εθελημένες παραμορφώσεις και μανιέρες.

Ο Κκάσιαλος με την άμεμπτή του φορεσιά, που αποτελείται από την πατροπαράδοτη βράκα, τον μαύρο σάκκο και το καλπάκι που αντικατέστησε το φέσι το 1912 με τον εθνικό αντίκτυπο στην Κύπρο, δεν έχει ανήσυχή και έντονη προσωπικότητα.  Αντιθέτως μειλίχιος, γλυκύς, ήρεμος και λογικός, δουλεύει στο φτωχικό σπίτι του στο χωριό του, κάποτε μας επισκέπτεται στην πόλη, παρακολουθεί τες εκθέσεις, και διοργανώνει δικές του για να πουλήσει την δουλειά του, που είναι γι' αυτόν πόρος ζωής.

Για την Κύπρο ο Κκάσιαλος είναι μια εκλεκτή παρουσία που πλουτίζει την καλλιτεχνική μας ζωή.  Πιστεύω πώς το έργο του θα γίνει δεκτό στην Ελλάδα με εκτίμηση και θαυμασμό.

Α. ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
Περιοδικό Ζυγός Αθήνα Απρίλης 1963


Πηγή: Μιχαήλ Κάσιαλος, η κρυμμένη γοητεία της ζωγραφικής, Α. Διαμαντής, Copyright © 2000, Δήμος Λάρνακας, Ίδρυμα Πιερίδη.