του Γιάννου Δημητρίου
28/02/2019

Είναι με ιδιαίτερη χαρά που φιλοξενούμε την πρόσφατη συνέντευξη της πολυβραβευμένης εικαστικού Κλίτσας Αντωνίου στο περιοδικό Down Town.  Η Κλ. Αντωνίου ανήκει στην μικρή ομάδα εξαίρετων καλλιτεχνών και επιστημόνων που βάζει τα θεμέλια στη Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία λειτούργησε στο ΤΕΠΑΚ από τον περασμένο Σεπτέμβριο. 

Η Κλίτσα αναφέρει ότι η Ασσιώτικη της καταγωγή και τα όσα βίωσε το πολύπαθο μας χωριό υπήρξε ουσιαστικό στοιχείο σε όλα όσα συνέθεσαν και την καθόρισαν ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη.  Χαρακτηριστικά αναφέρει:  «η οικογένειά μου είναι από την Άσσια, ένα από τα μέρη που πέρασε πολύ δύσκολα κατά την περίοδο της εισβολής και του εκτοπισμού. Η Άσσια είχε τους πιο πολλούς αγνοούμενους. Είχα λοιπόν πολύ έντονο μεταπολεμικό βάρος, κάτι που με επηρέασε εικαστικά ακόμα και στο μεταδιδακτορικό μου. Μου πήρε χρόνια για να καταλάβω τι ήθελα να πω με τη δουλειά μου και να το ξεκαθαρίσω. Αυτή την τραυματική εμπειρία δεν μπορείς να την εκφράσεις με λόγια, προσπαθείς να αγγίξεις τον «άλλο» με έναν τρόπο διαισθητικό.»

Κλίτσα Αντωνίου: Η τέχνη διαμορφώνει συνειδήσεις

Από τη Μαρία Παναγιώτου
Ο Φιλελεύθερος  26/02/2019

Ο χώρος των εικαστικών της έχει προσφέρει εμπειρίες και ταξίδια που δεν αγοράζονται με χρήματα, όπως λέει. Έχει σαν μότο ζωής μια φράση του Αλμπέρ Καμύ: «Αυτός που δημιουργεί, ζει δυο φορές». Παράλληλα, η Κύπρια καλλιτέχνιες και καθηγήτρια στο ΤΕΠΑΚ, πιστεύει ότι όσο πιο πολλοί νέοι στρέφονται στις δημιουργικές τέχνες, το πνευματικό μας επίπεδο ανεβαίνει.

- Είσαι στην ομάδα των καθηγητών που βάζει τα θεμέλια στη Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία λειτούργησε στο ΤΕΠΑΚ από τον περασμένο Σεπτέμβριο. Πόσο δημιουργική είναι αυτή η δουλειά; Πρόκειται για την ανάληψη μιας τεράστιας ευθύνης αλλά ταυτόχρονα  για μια δημιουργική διαδικασία η οποία θα καθορίσει το μέλλον της σχολής και τη θέση της στο ευρωπαϊκό και όχι μόνο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Αποτελεί  μια μεγάλη πρόκληση για μένα αλλά και για  όλη την ομάδα των συνεργατών μου. Θέτοντας τις βάσεις αρχικά για ένα τμήμα προπτυχιακών σπουδών, βρισκόμαστε σε συνεργασία πάντα με τους συναδέλφους μου σε συνεχή εγρήγορση, προσφέροντας τη γνώση και την εμπειρία μας για τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού προγράμματος σπουδών υψηλού επίπεδου.

- Τι έχει να προσφέρει η Σχολή Καλών Τεχνών στην εικαστική σκηνή της Κύπρου; Το γεγονός της ίδρυσης ενός τμήματος Καλών Τεχνών σε ένα δημόσιο πανεπιστήμιο της χώρας δημιουργεί τετελεσμένα για μία τεράστια ώθηση των εικαστικών τεχνών στον τόπο μας. Πρόκειται για το οξυγόνο που θα δώσει τη δυνατότητα μετάβασης από την ατομική στη συλλογική παραγωγή σύγχρονης τέχνης στον τόπο μας, έχοντας όμως πάντα ως γνώμονα την εξωστρέφεια και την επίγνωση ότι βρισκόμαστε μέσα σε ένα διεθνές εικαστικό τοπίο.

- Πώς θα το πετύχετε αυτό; Αρχίσαμε άμεσα να δημιουργούμε επαφές με άλλα πανεπιστήμια θέτοντας βάσεις για ένα ευρύτερο δίκτυο ανταλλαγής φοιτητών, ενώ παράλληλα ξεκινήσαμε μια διαδικασία ανοιχτού διαλόγου με καλλιτέχνες και γενικότερα δημιουργούς από το εξωτερικό όπως η επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε ήδη του καλλιτέχνη Τζέικ Τσάπμαν και αυτή που ακολουθεί με τον Performer Φίλλιπο Τσιτσόπουλο και τους multimedia artists Electro moon vision.

- Η Σχολή Καλών Τεχνών φέρνει και έναν αέρα ανανέωσης στα εικαστικά στη Λεμεσό; Προσδοκούμε να δημιουργήσουμε έναν πόλο έλξης καλλιτεχνών και ερευνητών, έναν τόπο ανταλλαγής ιδεών αλλά και έκφρασης και αυτό θα γίνει τα επόμενα χρόνια στο  ΤΕΠΑΚ και στη  Λεμεσό. Ήδη έχει αρχίσει η δημιουργία νέων γκαλερί  όπως είναι η Eins, η Edit Gallery, το Island Club, κάτι που δείχνει ότι ξεκινά μια δυναμική η οποία θα ενδυναμωθεί μέσα από το τμήμα καλών τεχνών του πανεπιστημίου μας.

- Στην εικαστική σκηνή τα τελευταία χρόνια δημιουργούνται νέοι χώροι, που διευθύνονται από καλλιτέχνες οι οποίοι παρουσιάζουν εννοιολογική τέχνη, χωρίς να έχουν έσοδα. Πόσο σημαντική θεωρείς αυτή την εξέλιξη; Αυτοί οι χώροι στηρίζουν καλλιτέχνες που θα αντιπροσωπεύσουν την Κύπρο στο εξωτερικό. Για μένα, τα artist run spaces παράγουν έργο και κρατούν στην επικαιρότητα, στη ζωή, ένα κομμάτι της τέχνης που δεν θα υπήρχε διαφορετικά. Είναι σπουδαίο για τον τόπο το ότι υπάρχουν αυτές οι ξεχωριστές μονάδες με όραμα, που σπρώχνουν τα πράγματα και ενισχύουν την εικαστική σκηνή χωρίς να αποβλέπουν στο οικονομικό όφελος. Ένα παρόμοιο ιστορικό παράδειγμα, ήταν η «Απόφαση», που δημιούργησαν ο Χριστόφορος Σάββα με τον Γκλυν Χιουζ πριν από πολλά χρόνια.

- Πρακτικά τι θα πρέπει να γίνει ώστε να στηριχθεί η εικαστική σκηνή του τόπου; Αδιαμφισβήτητα, υπάρχει ένα θέμα που αφορά την επιβίωση όλων αυτών των χώρων. Είναι προφανές ότι η αγορά της Κύπρου δεν είναι δυνατόν να τους στηρίξει μέσα από την πώληση έργων τέχνης. Ίσως θα μπορούσε να δημιουργηθεί κάτι αντίστοιχο με αυτό που συμβαίνει με τις επιχορηγήσεις των θεατρικών ομάδων. Είναι απλώς μια ιδέα αλλά κάπως έτσι χτίζονται οι διαχρονικές εικαστικές παρεμβάσεις και δημιουργείται ένα εικαστικό τοπίο με τοπικό χαρακτήρα.

- Θα πρέπει ωστόσο να στηρίζονται και οι καλλιτέχνες. Αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα και αναφέρομαι όχι μόνο στους εικαστικούς καλλιτέχνες αλλά σε όλους τους δημιουργούς. Ας δούμε παραδείγματα όπως η Ισλανδία και η Λιθουανία οι οποίες επιχορηγούν την εικαστική τους δημιουργία με ένα μεγάλο κονδύλι από τον προϋπολογισμό τους και φυσικά προωθούν σημαντική παραγωγή έργων τέχνης έξω από τα σύνορα των χωρών τους. Η Μάλτα είναι μια πιο μικρή χώρα από την Κύπρο και όμως διαθέτει πολύ μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού της για την τέχνη. Στο Art Council της Μάλτας εργοδοτούνται περισσότερα από εξήντα άτομα. Πολύ συχνά λαμβάνω ανοιχτές προσκλήσεις για συμμετοχή σε διάφορους διαγωνισμούς.

- Από την άλλη είμαστε ένας μικρός τόπος, με ελάχιστους συλλέκτες. Ακριβώς επειδή είμαστε ένας μικρός τόπος θα πρέπει να ενισχύσουμε ακόμη περισσότερο την καλλιτεχνική δημιουργία, να είναι αυτή που θα μας κάνει να ξεχωρίζουμε. Θα μπορούσαμε να ενισχύσουμε τη συμμετοχή μας σε όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα, η συμμετοχή μας να θεωρείται δεδομένη με τις καλύτερες προϋποθέσεις και όχι να είμαστε οι φτωχοί συγγενείς. Αυτός θα είναι και ένας από τους στόχους μας στο Τμήμα Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ.

- Πόσο σημαντική θεωρείς τη λειτουργία της νέας Κρατικής Πινακοθήκης που θα μετεξελιχθεί σε Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης; Είναι ένα ουσιαστικό έργο που πρέπει να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Να καταστεί ένας ζωντανός χώρος ο οποίος θα παρέχει γνώση μέσα από παράλληλα προγράμματα και να αξιοποιεί το εγχώριο δυναμικό δίνοντάς του διεθνή διάσταση.

- Παράλληλα με το ακαδημαϊκό σου έργο είσαι και καλλιτέχνης. Πώς αλληλεπιδρά αυτή η εμπειρία με το εικαστικό σου έργο; Θα έλεγα ότι είμαι πρωτίστως καλλιτέχνης και έπειτα ακαδημαϊκός. Σίγουρα η διδασκαλία δημιουργεί μιαν αλληλεπίδραση που παράγει αυτογνωσία και γόνιμο διάλογο.

- Πολλοί γονείς ακόμα και σήμερα αποτρέπουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με την τέχνη, επειδή είναι ένας τομέας που δεν παρέχει οικονομικές εξασφαλίσεις. Το δικό σου περιβάλλον πώς αντέδρασε πριν από 20 χρόνια, όταν επέλεξες αυτή την πορεία; Προσωπικά είχα μεγάλη στήριξη από τους γονείς μου σε μια εποχή που, είναι αλήθεια, πολλοί γονείς δεν άφηναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν τέχνη. Αποφοίτησα από την Αγγλική Σχολή, πέρασα από τη δύσκολη διαδικασία των εξετάσεων στα Μαθηματικά και στα Οικονομικά και το προφανές θα ήταν να συνεχίσω με σπουδές στις Οικονομικές επιστήμες. Ωστόσο δεν υπήρξε δεύτερη σκέψη για μένα. Η τέχνη ήταν πάντα αυτή που με ακολουθούσε σε κάθε μου απόφαση.

- Ίσως θα πρέπει να αποσυνδέσουμε τη μόρφωση από την επαγγελματική αποκατάσταση; Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος κανόνας ο οποίος δημιουργεί κάποια apriori σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο. Η μόρφωση αφορά σε κάτι ευρύτερο που μας καθορίζει ως προσωπικότητες. Η επαγγελματική αποκατάσταση συνδέεται με την έννοια της επιβίωσης αλλά και της ευζωίας. Ωστόσο η μόρφωση αποτελεί προαπετούμενο για την πρόοδο ενός λαού. Στους απόφοιτους Σχολών Καλών Τεχνών, Μουσικής και άλλων δημιουργικών κλάδων πέρα από το πρακτικό μέρος της δουλειάς τους απαιτείται η ανάπτυξη ενσυναίσθησης η οποία αποτελεί βασικό στοιχείο ενός μορφωμένου ατόμου. Το όραμα της Κύπρου θα πρέπει να είναι κυρίως αυτό. Η οικονομική ανάπτυξη, οι ουρανοξύστες και το πετρέλαιο είναι πράγματα κενά όταν το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών δεν αναπτύσσεται αντίστοιχα.

- Τι σου έχει δώσει αυτό το ταξίδι στον χώρο της τέχνης; Σίγουρα πολλές και ξεχωριστές εμπειρίες,γνώση και μια αίσθηση πληρότητας που δίνει νόημα στη ζωή. Σύμφωνα με τον Καμύ, αυτός που δημιουργεί ζει δύο φορές. Και πραγματικά το πιστεύω. Προσωπικά θα χαρώ πολύ αν τα παιδιά μου ακολουθήσουν τον δημιουργικό χώρο και δεν εννοώ απαραίτητα τον χώρο των εικαστικών τεχνών.

- Πότε ήταν η στιγμή που είπες «θέλω να γίνω καλλιτέχνης»; Δεν σκέφτηκα ποτέ να μη γίνω εικαστικός. Όσο θυμάμαι, είχα μέσα μου αυτό το κάλεσμα, να δημιουργώ. Κατά διαστήματα υπήρξε μια σύγχυση λόγω του σχολείου ή λόγω απογοήτευσης στο μάθημα της τέχνης, αλλά πολύ σύντομα επαναπροσδιοριζόμουνα και έλεγα «αυτό θέλω να κάνω». Από πολύ μικρή είχα ένα πάθος να εκφράζομαι με εικόνες, με μορφές, με σχήματα. Νομίζω ότι γεννήθηκα με αυτό και οι συνθήκες με βοήθησαν να το εξελίξω.

- Σπούδασες στην Αγγλία και τη Νέα Υόρκη. Πόσο επηρέασαν τον τρόπο σκέψης σου αυτές οι πόλεις; Πήρα πολλά πράγματα από αυτούς τους τόπους και ξεκαθάρισα μέσα μου τι με ενδιέφερε αλλά  και τι με αφορούσε από τον δικό μου τόπο. Σπουδάζοντας στην Αγγλία, υπήρχε μια πίεση και μια καθοδήγηση να δουλεύεις μεθοδικά και αδιάλειπτα. Η εποχή του μεταμοντέρνου στην Αγγλία ήταν η εποχή των σπουδών μου, μια περίοδος που σχεδόν δεν υπήρχαν έργα τέχνης στους τοίχους των γκαλερί, ενώ παράλληλα ήταν έντονη η τάση προς την εννοιολογική και άυλη τέχνη στις σχολές. Αυτό το υπερβολικά εννοιολογικό, η post modern κριτική προσέγγιση της ιστορίας της τέχνης δεν με αφορούσε ιδιαίτερα. Το ενδιαφέρον μου στρεφόταν αλλού, στις δικές μου αναφορές και συγκεκριμένα στην Μεσόγειο.

- Δυσκολεύτηκες δηλαδή να βρεις τον δρόμο σου; Στην Αγγλία δυσκολεύτηκα, όταν όμως πήγα στην Αμερική, εκεί ήμουν πιο ελεύθερη, βρήκα τη δική μου φωνή στη δουλειά μου. Στράφηκα στη θεματολογία του τόπου και τη Μεσόγειο, η οποία αποτελεί και σήμερα το αντικείμενο της δουλειάς μου. Στην Κύπρο ήρθα το 1993 και πηγαινοερχόμουν για το διδακτορικό μου.

- Γιατί έστρεψες το ενδιαφέρον σου στη Μεσόγειο; Το έργο μου πρωτίστως μαρτυρεί τον δικό μου τόπο, την Κύπρο και τη Μεσόγειο. Αποτελεί βασική πηγή έμπνευσης για μένα. Είναι ένας τόπος συγκρουσιακός με παρεμβάσεις από εξωτερικούς παράγοντες και ταυτόχρονα μια πύλη εξόδου προς τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι το λιμάνι η Μεσόγειος, ο τόπος από τον οποίο φεύγει ο κόσμος προς τα έξω.

- Στη δουλειά σου ενσωματώνεις προσωπικά βιώματα; Η οικογένειά μου είναι από την Άσσια, ένα από τα μέρη που πέρασε πολύ δύσκολα κατά την περίοδο της εισβολής και του εκτοπισμού. Η Άσσια είχε τους πιο πολλούς αγνοούμενους. Είχα λοιπόν πολύ έντονο μεταπολεμικό βάρος, κάτι που με επηρέασε εικαστικά ακόμα και στο μεταδιδακτορικό μου. Μου πήρε χρόνια για να καταλάβω τι ήθελα να πω με τη δουλειά μου και να το ξεκαθαρίσω. Αυτή την τραυματική εμπειρία δεν μπορείς να την εκφράσεις με λόγια, προσπαθείς να αγγίξεις τον «άλλο» με έναν τρόπο διαισθητικό. Αυτό το βλέπω και στις δουλειές πολλών Κυπρίων καλλιτεχνών, δηλαδή το πώς εκφράζεις με λόγια και εικόνες το τραύμα του πολέμου, μια εμπειρία ασύλληπτη. Αυτό ήταν ένα θέμα που έψαξα και μέσα από τη διδακτορική διατριβή μου.

- Η Πράσινη Γραμμή είναι ένα θέμα που σε απασχόλησε ιδιαίτερα. Ναι πράγματι, πολλά έργα μου αναφέροντα στην Πράσινη Γραμμή. Όπως το έργο με τα βαρέλια, που ονομάζεται Real Estate. Ένα άλλο έργο, μια σειρά με πινακίδες όπως αυτές που βρίσκονται στην Πράσινη Γραμμή και γράφουν «Απαγορεύεται η φωτογράφιση», τις οποίες τοποθέτησα στο Βέλγιο στα σύνορα Γαλλόφωνων και Φλαμανδών. Ήταν ενδιαφέρον  το πώς τα δικά μας βιώματα μεταφέρονται σε ένα άλλο χώρο με παρόμοια ερωτήματα.

- Πώς επεξεργάστηκες το θέμα της μνήμης; Μεγαλώνοντας στην Κύπρο μεταπολεμικά, η μνήμη είναι κάτι που σε καθορίζει. Με απασχολούσε και με απασχολεί το ερώτημα κατά πόσο πρέπει να ξεχάσουμε ή να κρατηθούμε από αυτό που έχουμε ζήσει.

- Φέτος εκπροσωπείς τη Μάλτα στην Μπιενάλε Βενετίας, με μια ομάδα άλλων καλλιτεχνών. Είναι συνηθισμένο καλλιτέχνες να εκπροσωπούν άλλη χώρα εκτός από τη δική τους; Όχι δεν είναι συνηθισμένο, αλλά είναι ταυτόχρονα απολύτως συμβατό με αυτό που αντανακλά η έρευνα και η δουλειά μου όλα αυτά τα  χρόνια. Η εκπροσώπηση αυτή είναι ταυτόσημη με την έννοια της Μεσογείου ως λιμάνι, ως ένας  κοινός τόπος. Φυσικά δεν θα το επέλεγα για μια οποιαδήποτε χώρα. Το να εκπροσωπήσω μια μικρή χώρα της Μεσογείου ήταν μια πολύ συνειδητή απόφαση.

- Υπήρξαν όμως αντιδράσεις από Μαλτέζους καλλιτέχνες. Υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις που κατά τη γνώμη μου είχαν σχέση με συστημικούς παράγοντες, όπως αυτούς που αναπτύσσονται σε κάθε μικρή χώρα.

- Συμμετέχεις με το έργο Atlantropa X. Τι θα παρουσιάσεις; Το έργο αυτό αποτελεί μια εγκατάσταση στο χώρο, συγκεράζοντας τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας με τη γλυπτική τέχνη. Αποτελείται από τοίχους ύψους 3.5 μέτρων, δημιουργώντας μια εντυπωσιακή οπτική εμπειρία, θέτοντας τον θεατή στο επίκεντρο του έργου, μέσω προβολών στο πάτωμα και λειτουργώντας ως μια άσκηση ενσυναισθητικής πρόσβασης στην εμπειρία της μετακίνησης πληθυσμών.

- Από πού είναι εμπνευσμένο το έργο σου; Η Ατλαντρόπη ήταν μια γιγαντιαία ιδέα μηχανικής και αποικισμού που επινόησε ο Γερμανός αρχιτέκτονας Herman Sοrgel, στη δεκαετία του 1920. Ήταν μια πρόταση αποστράγγισης της Μεσογείου, δημιουργώντας μια ευρωπαϊκή υπερήπειρο. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το Σχέδιο Atlantropa (σχηματισμός γεφυρών γης στη Μεσόγειο) φαίνεται ότι έχει σημασία, καθώς ξαφνικά ενισχύεται από τη σύγχρονη ένταση για να μας υπενθυμίσει τα όρια της ελευθερίας (μετανάστες και πρόσφυγες) και το πεπρωμένο των κατοίκων της περιοχής που επιβιώνουν εν μέσω στρατιωτικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών περιπλοκών / αντιθέσεων, μεταναστεύσεων, ξεχασμένων, αόρατων και σιωπηλών αναμνήσεων. Το έργο αυτό, στο πλαίσιο του περιπτέρου της Μάλτας, θα στοχεύει στην εννοιολογική και καλλιτεχνική σύνδεση των δύο νησιών της Μεσογείου, της Μάλτας και της Κύπρου, προσφέροντας αναφορές στα ουτοπικά κίνητρα και τα δυστοπικά αποτελέσματα που χαρακτηρίζουν τη μεσογειακή περιοχή.

- Η τέχνη μπορεί να επιδράσει στη σκέψη των ανθρώπων; Η τέχνη είναι οι άνθρωποι και το αντίθετο επίσης. Είναι φορτισμένη με βιώματα, μνήμες και αισθήσεις. Μέσα από αυτά διαμορφώνονται  συνειδήσεις και προοπτικές για όλους μας.

* Η Κλίτσα Αντωνίου εκπροσωπεί τη Μάλτα στην 58η Μπιενάλε Βενετίας, που θα γίνει μεταξύ 11 Μαΐου - 24 Νοεμβρίου 2019, με το έργο «Atlantropa X».

Χρήσιμοι σύνδεσμοι για την Κλίτσα Αντωνίου:

Κλίτσα Αντωνίου - Βιογραφικό

Klitsa Antoniou - Homepage

A shared past and a mutual destiny | Klitsa Antoniou

Η κυπριακή παρουσία στην Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων

Όλα τα βίντεο της Κλίτσας Αντωνίου

Κλίτσα Αντωνίου: Ο ορίζοντας ως σημείο επαφής

Εικαστικά «Παραλληλοτοπία» από ίχνη αναμνήσεων

Exhibit Gallery - Klitsa Antoniou