17 Μαΐου 2017
Πραγματοποιήθηκε την Τρίτη το βράδυ στη Λευκωσία η παρουσίαση του βιβλίου του Πέτρου Παπαπολυβίου «Ψηφίδες Ιστορίας» - Σημειώματα για την ιστορία της Κύπρου στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» 2006-2016, στην παρουσία πολιτικών αξιωματούχων, αρχηγών των κοινοβουλευτικών κομμάτων, βουλευτών, ανθρώπων του πνεύματος και των γραμμάτων.
Για το βιβλίο μίλησαν ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος Νίκος Χριστοδουλίδης, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Κοινωνικοπολιτικών Μελετών, Τάκης Χατζηδημητρίου, ο Διευθυντής Σύνταξης της εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος» Άριστος Μιχαηλίδης και ο δημοσιογράφος, Λάζαρος Μαύρος.
Σε χαιρετισμό του, ο κ. Χριστοδουλίδης είπε πως το βιβλίο «Ψηφίδες Ιστορίας» συνιστά μια σημαντική προσφορά στη βιβλιογραφία της Κύπρου, αφού όπως σημείωσε, πρόκειται για «ένα πολύτιμο εργαλείο άντλησης γνώσεων, αλλά και των στοιχειών εκείνων, που θα κάνουν τον αναγνώστη, τον μελετητή, τον οποιοδήποτε ασχολείται και ενδιαφέρεται πραγματικά για την ιστορία του τόπου, καλύτερο γνώστη το παρελθόντος, με τρόπο που να μπορεί να κατανοεί βαθύτερα το παρόν, αλλά και να προβλέψει, στο βαθμό του δυνατού, το μέλλον».
«Πρόκειται για ένα πολύχρωμο και πολυσύνθετο ψηφιδωτό, που προσθέτει στην ιστορική βιβλιογραφία, χωρίς να είναι απαγορευτικό για το σύνολο του αναγνωστικού κοινού που επιθυμεί να εμπλουτίσει τις ιστορικές του γνώσεις μέσα από μια σύγχρονη και εύπεπτη αποτύπωση», είπε.
Όπως σημείωσε, «αν μπορούσε κανείς να δώσει ένα γενικό χαρακτηρισμό στο βιβλίο θα είχε κάθε λόγο να μιλήσει για μια αυθεντική ιστορική έρευνα σε πιο απλή ή καλύτερα κατανοητή μορφή». Πρόσθεσε πως «πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πάντρεμα ιστορικής έρευνας, αφήγησης με πιο δημοσιογραφική απόδοση, ώστε να μπορέσει να φιλοξενηθεί στον Τύπο και να περάσει στην κοινή γνώμη».
Ο κ. Χατζηδημητρίου είπε πως «τα κείμενα του Πέτρου μας δείχνουν ακόμη πώς η ιστορία μπορεί να γίνει ανάγνωσμα, πώς ψηφίδα- ψηφίδα, δημιουργήθηκε η σύγχρονη εποχή», για να προσθέσει ότι μας δείχνουν «μέσα από ποια μονοπάτια, αντιπαραθέσεις και αντιφάσεις πέρασε, όπως και ποια στάθηκαν σταθερά σημεία προσανατολισμού της κοινωνίας μας».
«Πρωταγωνιστικός ήταν ο ρόλος της παιδείας, όπως και η συμβολή ανθρώπων με πολιτική ωριμότητα, πρωτοποριακές ιδέες και πνευματικό έργο. Με τις αναφορές του επέκτεινε το πεδίο της αυτογνωσίας και στο χώρο του πνεύματος. Αποκατέστησε έτσι την πνευματική υποδομή ως υπόβαθρο αξιών και όχι ως "χαρτοπόλεμο", όπως χαρακτηρίστηκε ακόμη και από τους ηγέτες, το έργο των πνευματικών ανθρώπων».
Σημείωσε ακόμα πως «ο Πέτρος Παπαπολυβίου τη στιγμή της κατάρρευσης αξιών, πίστεων και πεποιθήσεων, την ώρα της μεγαλύτερης καταστροφής της Κύπρου με το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, ανταποκρίθηκε σε μια βαθύτερη παρόρμηση του λαού μας να ξαναδεί την ιστορία του σε μια υπέρτατη προσπάθεια αυτογνωσίας», συμπληρώνοντας πως «ποτέ προηγουμένως δεν υπήρξε τόσο ενδιαφέρον για την κυπριακή ιστορία όσο μετά το δραματικό 1974».
«Η συμβολή του Πέτρου στη διαμόρφωση νέων ιδεών μέσα από την ιστορική πείρα είναι ουσιαστική. Πλαταίνει τη σκέψη και τους ορίζοντες του αναγνώστη των κειμένων του. Τον μαθαίνει να τιμά και ν' αναγνωρίζει την έννοια της προσφοράς. Αναδεικνύει αξίες, με την επαναφορά στο προσκήνιο ανθρώπων και συμβάντων που μπορούν να λειτουργήσουν ως παράδειγμα. Φανερώνει, ακόμη, ότι αξίζει το κόπο να αφιερώσει κανένας τη ζωή του για ένα σκοπό που να είναι σημαντικός, τόσο για τον ίδιο όσο και για την κοινωνία. Οι "Ψηφίδες" είναι καρπός έγνοιας για την τύχη της πατρίδας και προσφορά στους ανθρώπους της», ανέφερε ο κ. Χατζηδημητρίου.
Ο κ. Μιχαηλίδης εξήρε το έργο του Πέτρου Παπαπολυβίου, καθώς και τη συνεργασία του με την εφημερίδα.
Όπως είπε ο κ. Μιχαηλίδης «ο Πέτρος κάθε Σάββατο (στην εβδομαδιαία στήλη του) αποκαθάρει την ιστορία», για να σημειώσει ότι «την τοποθετεί στις πραγματικές διαστάσεις της ως αγνός επιστήμονας - μελετητής, που φυσικά δεν του επιτρέπεται να θεωρητικολογεί με αβάσιμα στοιχεία και αυθαίρετα συμπεράσματα».
«Όπως κάνουν πολλοί σήμερα, ακόμα και μερικοί που έζησαν τα γεγονότα, αλλά τους βολεύει να τα προσαρμόζουν στις σύγχρονες πολιτικές επιλογές τους», είπε ο κ. Μιχαηλίδης.
Ο κ. Μαύρος ανέφερε πως κάθε μια από τις ψηφίδες της ιστορίας του Πέτρου Παπαπολυβίου επιδέξια λακωνίζοντας προσέφερε και προσφέρει στους αναγνώστες του σημαντικά στοιχεία γνωριμίας με όσα διαμόρφωναν δια μέσου των αιώνων τη συλλογική μας ταυτότητα.
Είπε επίσης πως η επιτυχία του βιβλίου έγκειται ασφαλώς στο περιεχόμενο του, ενώ τα κείμενά του είναι προϊόντα της επιστημονικής σπουδαίας εργατικότητας του στην ακούραστη επιστημονική έρευνα.
«Το βιβλίο είναι πολύτιμο για όσους έριξαν σίγουρη άγκυρα και όσους θα δέσουν στο σίγουρο αγκυροβόλιο της βιβλιογραφίας», πρόσθεσε ο κ. Μαύρος.
Στην αντιφώνηση του ο Πέτρος Παπαπολυβίου εξήρε το έργο των ομιλητών και εξέφρασε την εκτίμησή του προς αυτούς. Επίσης, εξέφρασε θερμές ευχαριστίες σε όλους του φίλους του που τον τίμησαν με την παρουσία τους, καθώς επίσης και σε όλους του φοιτητές, τις φοιτήτριες και την οικογένειά του.
Ο Πέτρος Παπαπολυβίου είναι Επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1960 και μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974 κατοικούσε στη Λάπηθο της επαρχίας Κερύνειας. Από τον Οκτώβριο του 1974 η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της ίδιας σχολής.
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και οι επιστημονικές του δημοσιεύσεις επικεντρώνονται στην ιστορία του κυπριακού ενωτικού κινήματος, με έμφαση στη μελέτη του κυπριακού εθελοντισμού, και στη δεκαετία του 1940 στην Ελλάδα. Έχει δημοσιεύσει δεκάδες ιστορικές μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους και βιβλία.
ΚΥΠΕ - Έμιλη Λάμπρου - ΚΥΠΡΟΣ/Λευκωσία
Πηγή: Οι «Ψηφίδες Ιστορίας» του Πέτρου Παπαπολυβίου: Ένα σημαντικό βιβλίο της κυπριακής ιστορίας
Πέτρος Παπαπολυβίου: «Ψηφίδες Ιστορίας» μέσα από έρευνα και αφοσίωση
Κυριακή 28 Μαΐου 2017, Ο Φιλελεύθερος
της Αντιγόνης Σολομωνίδου Δρουσιώτου
«Ψηφίδες ιστορίας», ένα ξεχωριστό κομμάτι με σημειώματα για την ιστορία της Κύπρου, μια επιλογή από τη δεκάχρονη εβδομαδιαία «Εκ πεποιθήσεως» παρουσία του στον δικό μας σαββατιάτικο «Φιλελεύθερο», αποτελούν το τελευταίο βιβλίο του ιστορικού, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρου Παπαπολυβίου. Κείμενα βασισμένα σε στοιχεία και ντοκουμέντα. «Ψηφίδες» που προέρχονται από πολύχρονη έρευνα και αφοσίωση, με έμφαση σε αυτό που καλείται «μικροϊστορία», στους απλούς ανθρώπους, τους λεγόμενους «ανώνυμους», αλλά και στους πιο «επώνυμους». Ένα κομμάτι της ζωής του.
Ένα χρονικό των τόσο πολλών ανατροπών που βιώσαμε ως κυπριακή κοινωνία και ως Ελληνισμός την τελευταία δεκαετία. «Ο κόσμος της Κύπρου», ένας κόσμος που αγαπά κάθε ψηφίδα του.
Κυκλοφόρησε πρόσφατα το νέο σας βιβλίο, περί τίνος πρόκειται; Τον προηγούμενο μήνα, από τις εκδόσεις «Ρίζες» κυκλοφόρησε το βιβλίο μου «Ψηφίδες Ιστορίας. Σημειώματα για την ιστορία της Κύπρου στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος», 2006-2016». Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ανθολόγηση της εβδομαδιαίας μου αρθογραφίας από την ενδεκαετή, πια, συνεργασία με τη μεγαλύτερη εφημερίδα της Κύπρου. Προστέθηκαν σε σχέση με την πρώτη δημοσίευση, όπου κρίθηκε απαραίτητο, βιβλιογραφικές παραπομπές όπως και ευρετήριο προσώπων, στο τέλος της έκδοσης. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται 190 άρθρα από τα 480-500 κείμενά μου που δημοσιεύτηκαν στον «Φιλελεύθερο» στη συγκεκριμένη δεκαετία. Η επιλογή δεν ήταν καθόλου εύκολη και δυστυχώς έμειναν εκτός ανθολόγησης σημαντικά κείμενα, όπως για παράδειγμα οι παρουσιάσεις βιβλίων που ξεχώρισα ή με συγκίνησαν αυτή τη δεκαετία.
Είναι δηλαδή βιβλίο Ιστορίας ή ανθολόγηση των κειμένων σας στον «Φιλελεύθερο»; Θα έλεγα ότι πρόκειται για συνδυασμό των δύο. Στο βιβλίο, όπως και στη σαββατιάτικη στήλη μου στον «Φιλελεύθερο» με τίτλο «Εκ πεποιθήσεως», δίνεται περισσότερο βάρος στην ιστορία της Κύπρου αλλά και τη γενικότερη νεοελληνική. Το μεγαλύτερο κεφάλαιο των «Ψηφίδων» έχει τίτλο «Η ιστορία σε σύντομα σημειώματα», όπου τα κείμενα κατατάσσονται με τη χρονολογική τους σειρά, ξεκινώντας από το 1821 ενώ ανάλογο περιεχόμενο έχει και το κεφάλαιο με τίτλο «Προσωπογραφίες του παρελθόντος», για Κυπρίους που έζησαν τους δύο προηγούμενους αιώνες. Τα άλλα δύο κεφάλαια με τίτλο «Της επικαιρότητας και της κρίσης» και «Των αναχωρησάντων, 2007-2016» περιλαμβάνουν άρθρα για την τρέχουσα επικαιρότητα, δηλαδή για όσα ζήσαμε στο μικρό νησί μας και «έγιναν ιστορία», στο σημερινό παγκόσμιο περιβάλλον, αλλά και νεκρολογίες για σημαντικά πρόσωπα του τόπου ή για αγαπημένους φίλους και φίλες που έφυγαν από τη ζωή την τελευταία δεκαετία. Όπως αναφέρω και στην εισαγωγή του βιβλίου, η φιλοδοξία των «Ψηφίδων» είναι να αποτελέσουν για τον αναγνώστη ένα «εκλαϊκευτικό» σπονδυλωτό βιβλίο της Ιστορίας της Κύπρου, των δύο τελευταίων αιώνων και, ειδικότερα, της τελευταίας δεκαετίας.
Τα κείμενά σας βασίζονται σε στοιχεία και ντοκουμέντα; Προφανώς, για να γράψεις ένα κείμενο που αφορά την ιστορία ή έστω το παρελθόν, όντας ιστορικός, πρέπει να στηρίζεσαι σε τεκμήρια για το κάθε τι. Εξάλλου, ένα από τα απαραίτητα χαρακτηριστικά της γραφής ενός ιστορικού είναι η ακριβολογία. Σε ένα μικρό κείμενο, βέβαια, 400-600 λέξεων στην εφημερίδα, όπως είναι η εβδομαδιαία μου στήλη στον «Φιλελεύθερο», δεν είναι δυνατόν να γίνονται με την ίδια επιστημονική αυστηρότητα συνεχείς παραπομπές στις πηγές ή στα αρχεία. Όπου είναι απαραίτητο, γίνεται. Πολλά άρθρα έχουν βάση δημοσιευμένες μελέτες, δικές μου ή εργασίες ή βιβλία άλλων μελετητών και συγγραφέων. Άλλα κείμενα προκύπτουν από ανέκδοτο αρχειακό υλικό ή την αναδίφηση σε παλιές εφημερίδες. Από την άλλη, τα επικαιρικά κείμενα είναι άρθρα που απηχούν την προσωπική άποψη του συγγραφέα υπό την ιδιότητα του απλού πολίτη και σχολιογράφου της κυπριακής καθημερινότητας.
Προϊόντα μακρόχρονης έρευνας και ακαδημαϊκής αφοσίωσης; Ίσως η λέξη «αφοσίωση» είναι λίγο βαριά, καθώς υπάρχουν αρκετά άλλα επαγγέλματα όπου η ιδιότητα αυτή αντιπροσωπεύει μεγαλύτερο κόστος ή θυσίες για τον ενσυνείδητο άνθρωπο. Σίγουρα οι περισσότερες «Ψηφίδες» προέρχονται από πολύχρονη έρευνα. Ευτύχησα να διδαχθώ από τους δασκάλους μας, τους καθηγητές και τις καθηγήτριες στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 τον τρόπο και τη μέθοδο με την οποία πρέπει να μελετά ο ιστορικός. Σήμερα τα πάντα έχουν αλλάξει με το διαδίκτυο και τις ψηφιοποιήσεις, όμως για μας τους «παλιούς», θεμέλιο παραμένει το βιβλιογραφικό δελτίο και η συστηματική αποδελτίωση.
Πώς η Ιστορία μπορεί να γίνει ανάγνωσμα; Η προσέλκυση αναγνωστών αποτελεί πρόκληση για τον ιστορικό, που όμως δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό. Για παράδειγμα, υπάρχουν εξαιρετικά βιβλία, που είναι προϊόν πολύχρονου ερευνητικού μόχθου και έχουν τεράστιο ειδικό βάρος και αντίκτυπο και μόλις που διαβάζονται από ένα στενό κύκλο «φίλων και συγγενών». Αντίστοιχα, τα ερευνητικά μας κέντρα, το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, το Ίδρυμα Μακαρίου Γ΄, το Κέντρο Μελετών Μονής Κύκκου, κ.ο.κ., εκδίδουν υψηλού επιπέδου ιστορικές μελέτες που παραμένουν κτήμα και ανάγνωσμα των λίγων και των ειδικών. Εξάλλου, ο ιστορικός είναι υποχρεωμένος να δημοσιεύει τακτικά τις μελέτες του σε εξειδικευμένα περιοδικά ή Πρακτικά Συνεδρίων, που εκ προοιμίου «ελάχιστοι τα διαβάζουν». Το ζητούμενο για τα προϊόντα της ιστορικής επιστήμης δεν είναι η «κυκλοφοριακή επιτυχία».
Αλλά; Θα έλεγα ότι όσο ωριμάζει και ως άνθρωπος ο ιστορικός αντιλαμβάνεται ότι σημασία έχει να πάρει αυτός πρώτα απαντήσεις στα ερωτήματα που συνεχώς δημιουργούνται με την έρευνα και εάν τα καταφέρει να ολοκληρώσει το εκδοτικό του πρόγραμμα, όπως αυτό μεταβάλλεται με τον χρόνο και τις διάφορες «επείγουσες» ανατροπές. Από εκεί και πέρα είναι σαφές ότι η δημοσίευση μιας ιστορικής επιφυλλίδας σε μια εφημερίδα διέπεται από άλλους συγγραφικούς κανόνες, ενώ και η «αγορά» είναι πιο αδυσώπητη: το ακροατήριο είναι μεν πολύ μεγαλύτερο από την επιστημονική κοινότητα ή τους φιλίστορες, όμως, εάν σέβεσαι τους αναγνώστες και την εφημερίδα που συνεργάζεσαι, δεν μπορείς για παράδειγμα να ασχολείσαι κάθε βδομάδα με το ίδιο θέμα, έστω και εάν αυτό αποτελεί την αγαπημένη σου ιστορική περίοδο. Προφανώς ένα κείμενο ιστορικού περιεχομένου 500 λέξεων διαβάζεται από το «ευρύ κοινό» πολύ πιο «εύκολα» από έναν τόμο 400 σελίδων. Το θέμα είναι να διατηρείται με την ίδια αυστηρότητα από τον συγγραφέα του η μεθοδολογία και ο σεβασμός στα ιστορικά τεκμήρια, αλλά και η αγάπη σε αυτό που κάνει, εν προκειμένω σε ένα κείμενο που θα φέρει την υπογραφή του. Αν τα καταφέρει, ίσως συμβάλει στο να οδηγηθεί σε κάποια στιγμή, ή συχνότερα, ο «μέσος αναγνώστης του» σε μια βιβλιοθήκη ή σε ένα βιβλιοπωλείο.
Στο βιβλίο σας δίνετε βάρος στις ψηφίδες ή στο συνολικό «ψηφιδωτό»; Όποιος παρακολουθεί τακτικά το «Εκ πεποιθήσεως» γνωρίζει ότι στη στήλη δίνεται έμφαση σε αυτό που καλείται «μικροϊστορία», στους απλούς ανθρώπους, τους λεγόμενους «ανώνυμους», είτε αυτός είναι ένας Έλληνας της Κύπρου που αλλαξοπίστησε το 1821, είτε ένας εθελοντής που βρέθηκε και αυτός στον «πόλεμο τοξότης» στον ελληνικό ή τον βρετανικό στρατό, είτε ένας άνθρωπος των γραμμάτων, είτε ένας άνδρας ή μια γυναίκα θύμα ή ήρωας ενός πολέμου ή μιας καταστροφής ή ακόμα ένα πρόσωπο που ξεχωρίσαμε, για κάποιον λόγο, στην κυπριακή καθημερινότητα των τελευταίων δύο αιώνων. Αντίστοιχο βάρος δίνεται και στη στήλη και στο βιβλίο, τόσο στους παραπάνω όσο και στους πιο «επώνυμους»: δεν νομίζω να υπάρχουν πολλοί στην Κύπρο που να γνωρίζουν πολλά πράγματα για κορυφαίες φυσιογνωμίες που ανέδειξε ο τόπος μας, όπως ο Μακάριος Α΄, ο Κιαμήλ Πασάς, ο Χριστόδουλος Σώζος, ο Μητροπολίτης Νικόδημος Μυλωνάς, ο Αρχιεπίσκοπος Λεόντιος, η Δομνίτσα Λανίτη, ο Στέλιος Κυριακίδης, κ.ά. Ακόμη και για πιο γνωστά ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Γρηγόρης Αυξεντίου ή ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης γίνεται κάθε φορά προσπάθεια να αναδειχθεί μια λιγότερο φωτισμένη «ψηφίδα» της προσωπικότητάς τους. Αντίστοιχα, πολλά κείμενα ασχολούνται με την πολιτική και εκπαιδευτική κίνηση, τις εκλογές, την ίδρυση κομμάτων, τον αγώνα της ΕΟΚΑ, τις ποικίλες και ζωογόνες σχέσεις με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό άλλων περιοχών, το πέρασμα ή τη σχέση με το νησί μας μεγάλων προσωπικοτήτων του υπόλοιπου κόσμου. Ταυτόχρονα, οι ψηφίδες «συλλέχθηκαν» από κάθε γωνιά του νησιού μας: Πιθανότατα οι μεγάλες πόλεις να έχουν το προβάδισμα, όπως ασυναίσθητα η γενέτειρά μου Λάπηθος και η αγαπημένη επαρχία της Κερύνειας, όμως με μεγάλη αγάπη γίνονται αναφορές σε κάθε χωριό του τόπου μας, από την Καρπασία μέχρι την Πάφο και από τη Λεμεσό μέχρι την Αμμόχωστο. Το βιβλίο διαβάζεται και ψηφίδα ? ψηφίδα, αλλά και ως «πρόταση ευρύτερης σύνθεσης».
ΕΘΝΙΚΗ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ
Η εκλαΐκευση της Ιστορίας είναι εύκολο εγχείρημα; Δεν νομίζω να είναι το πιο δύσκολο κομμάτι του εγχειρήματος από τη συνεργασία σε μια εφημερίδα, ειδικά όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα η καθημερινότητά μας, με τη χρήση των «Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης». Σήμερα οι πάντες «εκλαϊκεύουν» την προσωπική τους εικόνα ή την επαγγελματική τους ιδιότητα και το ίδιο κοινό, που πιθανότατα δεν θα διαβάσει ποτέ ένα ιστορικό βιβλίο στη ζωή του, ενδεχομένως να αφιερώνει αρκετά λεπτά κάθε μέρα σε διάφορα ιστολόγια που ασχολούνται και με την ιστορία, με κείμενα φαιδρής ή ύποπτης προέλευσης. Μεγαλύτερη δυσκολία για τον ιστορικό στην Κύπρο σήμερα είναι η απαλλαγή από το βάρος και τις προσδοκίες που έχουν προσδώσει στην «ιστορία» η μη ολοκλήρωση του ελληνικού κυπριακού αλυτρωτισμού και η κυπριακή τραγωδία του 1974. Δυστυχώς, για όσους αναμένουν κάτι ανάλογο, η ιστορία δεν έχει ιδιότητες απονομής ούτε «δικαίωσης» ούτε «δικαιοσύνης». Είναι απαραίτητη, όμως, στην εθνική αυτοσυνειδησία ειδικά σε έναν ημικατεχόμενο τόπο όπως η Κύπρος.
Αλίμονο αν μείνουμε στα φολκλορικά
Το να έχεις επίγνωση της ιστορίας σημαίνει ότι περιχαρακώνεσαι στο παρελθόν; Όχι βέβαια. Είτε το θέλουμε είτε όχι ζούμε σε έναν τόπο όπου οι πρόγονοί μας και όσοι πέρασαν από εδώ ως κατακτητές ή αφομοιώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, άφησαν πίσω τους μνημεία, «υπέρογκες αρχιτεκτονικές», λατρευτικούς χώρους, πανάρχαια ελληνικά τοπωνύμια. Σήμερα, εμείς είμαστε οι «λεροί κι ασήμαντοι δρόμοι» με «τα λαμπρά μεγάλα ονόματά τους» που συνάντησε ο Καρυωτάκης στην Πρέβεζα. Αλίμονο, όμως, αν αποκοπούμε από το συλλογικό μας παρελθόν και μείνουμε με τα φολκλορικά ή επιμείνουμε στην «κατασκευή νέων συλλογικοτήτων»:δεν χρειάζεται να είναι κανείς προφήτης για να προβλέψει την «ημερομηνία λήξεως». Και το συλλογικό παρελθόν δεν είναι κατ? ανάγκη κάτι βαρύγδουπο: Μπορεί να είναι οι απλές ιστορίες που μας άφησαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας από τους αγώνες επιβίωσης σε αυτόν τον τόπο και τα λιτά ασκητικά πρόσωπα των τοιχογραφιών στις βυζαντινές εκκλησιές του Τροόδους.
Ασυγχώρητη η αδιαφορία
Όλα ξεκινούν και τελειώνουν στη μνήμη που κρατάμε μέσα μας; Σίγουρα από εκεί ξεκινούν. Ειδικά σε έναν τόπο όπου, 43 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, το τραύμα του πολέμου είναι τόσο εμφανές, σχεδόν σε κάθε κυπριακή οικογένεια, όσο κι αν πασχίζουμε να το ξορκίσουμε? Από εκεί και πέρα η μνήμη και το τραύμα έχουν τους κανόνες τους, τις συνέχειες και τις ασυνέχειές τους, την οξύτητα, τη διάθεση συγχώρεσης, τις τύψεις, τις ωραιοποιήσεις. Προσωπικά με συγκίνησε τους τελευταίους μήνες το γεγονός ότι πυκνώνει η έκδοση βιβλίων της γενιάς των συνομήλικών μου, που έζησαν τον πόλεμο και την προσφυγιά όταν ήταν παιδιά ή έφηβοι και καταγράφουν σήμερα τα βιώματά τους. Δεν ξέρω εάν εδώ κάπου «τελειώνει η μνήμη», αλλά έχω την αίσθηση ότι κάπως έτσι θα μεταφερθεί η ελπίδα στους επόμενους, όπως ακριβώς ακούγαμε εμείς τα παραμύθια των παππούδων μας στις εποχές που τα κυπριακά χωριά δεν διέθεταν ηλεκτρικό φως.
Η λήθη, η άγνοια, η αδιαφορία είναι ο μεγαλύτερός μας εχθρός; Ανάλογα με την κάθε περίπτωση. Στους οργανωμένους θεσμούς και ειδικά στην πολιτεία είναι ασυγχώρητη η αδιαφορία και η έλλειψη σεβασμού στο ιστορικό μας παρελθόν. Για παράδειγμα, 43 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, που σημάδεψε την ιστορία και την πατρίδα μας, θεωρώ αδιανόητο να μην υπάρχει ενδιαφέρον για τη στοιχειώδη και χωρίς κόστος υποχρέωση της πολιτείας για τη συστηματική οργάνωση ενός μουσείου στρατιωτικής ιστορίας, ή όπως αλλιώς θα ονομαστεί, όπου θα διατηρηθούν και θα διαφυλαχθούν τα τεκμήρια της ηρωικής και απέλπιδος αντίστασης των ανδρών της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ το 1974. Ως προς τα πρόσωπα, μια από τις πιο πικρές μου διαπιστώσεις από τη στήλη που διατηρώ στον «Φιλελεύθερο», εδώ και έντεκα χρόνια, είναι το πόσο έχουμε στεγνώσει ως άνθρωποι (και δη «πνευματικοί») ως προς τη διάθεση διατύπωσης ενός καλού λόγου και ενός δίκαιου επαίνου, μιας αναγνώρισης. Όσο κι αν ακούγεται διαστροφικό, γνωρίζω ότι στενοχωρήθηκαν άνθρωποι για κείμενά μου, όχι επειδή άσκησα άδικη κριτική σε κάποιον, αλλά γιατί επαίνεσα έναν τρίτο για ένα βιβλίο του. Είναι τα παρεπόμενα της ζωής σε έναν μικρό τόπο. Δυστυχώς, και θλίβομαι για αυτό, για πολλούς πνευματικούς ανθρώπους που εκτιμώ δεν μου δόθηκε η ευκαιρία να τους εκφράσω ενόσω ζούσαν τον θαυμασμό μου για όσα έχουν πετύχει και για όσα έχουν γράψει, παρά μόνο μεταθανατίως. Αυτό δεν το συγχωρώ ούτε στην κοινωνία μας ούτε στον εαυτό μου.
«Ο κόσμος της Κύπρου», ένας κόσμος που αγαπώ κάθε ψηφίδα του
Τι σκέψεις περνούσαν στην παρουσίαση του βιβλίου στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα της Δημοσιογραφικής Εστίας στις 16 Μαΐου; Ήταν πράγματι πολύ συγκινητική η παρουσία του κόσμου και καθενός και καθεμιάς από το ακροατήριο είτε από τους επίσημους προσκεκλημένους και την πολιτική ηγεσία, είτε από το πλήθος των φίλων που με τίμησαν με την παρουσία τους. Ήταν, όπως μου είπε μια φίλη την επόμενη μέρα, «ο κόσμος της Κύπρου», ένας κόσμος που αγαπώ κάθε ψηφίδα του.
«Οι Ψηφίδες ιστορίας» είναι ένα ξεχωριστό κομμάτι της προσωπικής σας ιστορίας»; Κάθε βιβλίο που γράφεις και παραλαμβάνεις από το τυπογραφείο είναι ένα κομμάτι της ζωής σου. Το συγκεκριμένο αντιπροσωπεύει τη συνεργασία μου με τη δημοσιογραφική οικογένεια του «Φιλελεύθερου», και είναι γραμμένο με διαφορετικό τρόπο από τα υπόλοιπα βιβλία μου, βδομάδα με βδομάδα. Θα έλεγα ότι αποτελεί και ένα χρονικό των τόσο πολλών ανατροπών που βιώσαμε ως κυπριακή κοινωνία και ως Ελληνισμός την τελευταία δεκαετία.
Ο επαγγελματίας ιστορικός που ασχολείται με τη νεότερη κυπριακή ιστορία, κινδυνεύει πολλές φορές να μετατραπεί σε μοναχικό σταυροφόρο, μου είχατε πει. Γιατί; Κάποτε ένας φίλος μου, μου είχε πει ότι αναρωτιόταν πού βρίσκω τη διάθεση ενώ η πολιτική επικαιρότητα ή το Κυπριακό «καίει», εγώ να γράφω στο «Εκ Πεποιθήσεως» άρθρα για τον 19ο αιώνα ή τον Μεσοπόλεμο. Ή αντίστοιχα φίλοι μου με αγωνιστική προσφορά δεν μπορούσαν να κατανοήσουν γιατί διοργανώσαμε (με μεγάλη επιτυχία) το συνέδριο για την ιστορία του ποδοσφαίρου στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Για τους πολλούς η ιστορία είναι οι πόλεμοι, οι μάχες, το ποιος φταίει περισσότερο ή λιγότερο στο Κυπριακό. Από αυτή την άποψη προφανώς κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς σταυροφόρος, για να μην πω και Δον Κιχώτης. Παρά τα στερεότυπα για την ανάγκη για το «ξαναγράψιμο της ιστορίας», στην Κύπρο η «ιστορία» του τόπου μας δεν έχει γραφεί, παρότι έχουμε κληρονομήσει από την προηγούμενη γενιά των πνευματικών ανθρώπων του νησιού μας μια βαρυσήμαντη παρακαταθήκη σε βιβλία και περιοδικά. Από τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μου, από τα νέα παιδιά που σπουδάζουν ιστορία σήμερα, έχω την αίσθηση και ευελπιστώ ότι η νέα γενιά θα έχει περισσότερους σταυροφόρους και θηρευτές της ουτοπίας.
Πώς μπορεί να κάνει πράξη τον στίχο του ποιητή: «Πώς τόσα πρόσωπα να γίνουν αριθμοί / Και τόσα γεγονότα απλά βιβλία»; Ο στίχος του Μανόλη Αναγνωστάκη αποτελεί από τη δεκαετία του 1980 τη βασική μου πυξίδα στην ενασχόληση με την προσφορά των απλών Κυπρίων, ανδρών και γυναικών, στους εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες της εποχής τους. Ευτύχησα να καταγράψω «χιλιάδες πρόσωπα», «ιδανικές μορφές κι αγαπημένες», που αγωνίστηκαν για ένα ιδανικό, εθνικό ή πανανθρώπινο, σε ένα μεγάλο μέρος του συγγραφικού μου έργου, που είναι αφιερωμένο στον κυπριακό εθελοντισμό. Προσμένω να βρεθεί κάποιος άλλος, με μεγαλύτερη ψυχική δύναμη, να μιλήσει και για τα «τελευταία σαλπίσματα των νικημένων στρατιωτών», που μας στοιχειώνουν από το 1974.
"Ψηφίδες Ιστορίας" - Παρουσίαση Βιβλίου Π. Παπαπολυβίου (15-5-2017) |