"Ιστορικό του χωρίου Άσσια - Μαρτυρία Γεώργιου Π. Πάκκου"

Ο Γεώργιος Παναγή Πάκκου, Κοινοτάρχης Άσσιας για 15 χρόνια (1959-1974) πριν από την τουρκική εισβολή το 1974 και τον εκτοπισμό και άλλα τόσα μετά το 1974, μάζεψε τις προσωπικές του αναμνήσεις από το αγαπημένο του χωριό και τις κατέγραψε σε χειρόγραφα στην τελευταία κατοικία του στη Δρομολαξιά.

Σ' αυτά τα χειρόγραφα προσπαθεί να σκιαγραφήσει την ιστορία του χωριού, από τον καιρό κυρίως της Τουρκοκρατίας μέχρι και τον εκτοπισμό το 1974, τη ζωή και τις ασχολίες των κατοίκων, μερικά παλιά ήθη και έθιμα, μέσα από παλιές ιστορίες και παραδόσεις.

Αν και οι πλείστες από τις πηγές του προέρχονται από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον (παππούδες-γιαγιάδες-θείους) και άλλους "γέροντες" με τους οποίους ερχόταν σε επαφή στα καφενεία, οι πληροφορίες που κατέγραψε αγγίζουν σε μεγάλο βαθμό την ιστορία του χωριού, τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες των προγόνων μας στα παλιά, δύσκολα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά.

Μέσα από τις αφηγήσεις κυρίως του παππού του παπα-Λεόντιου (1836-1944), της γιαγιάς του Χατζηαγγελούς Χατζηγιώρκη και του θείου του Δημήτρη Χατζηπαναγή,  μας δίνει την ιστορία δυο μεγάλων οικογενειών της Άσσιας:  Της οικογένειας του Λεόντιου Οικονόμου (τους Κονόμηες όπως τους αποκαλούσαν) και της οικογένειας του Χατζημιχαήλ (που πρωτοστάτησε στο κτίσιμο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου).  Ταυτόχρονα όμως μέσα από τις αφηγήσεις αυτές ζωντανεύουν γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία και εξέλιξη των Ασσιωτών, μέχρι και την επάρατη μέρα του εκτοπισμού από τις πατρογονικές εστίες.

Μεγάλης ιστορικής σημασίας για την Άσσια είναι επίσης και οι αυθεντικές, λόγω επαγγέλματος  και της θέσης του ως Κοινοτάρχη, προσωπικές του εμπειρίες και μαρτυρίες.  Για παράδειγμα, είναι αξιόλογες οι πληροφορίες για την οργάνωση των αγροτών με την ίδρυση Γεωργικού Συλλόγου, τα κτήματα των Ασσιωτών και τις ονομασίες τους (τοπωνύμια), τον πνιγμό κατοίκων από δυο μεγάλες πλημμύρες (1920 και 1949), την καταγραφή οικιών, καταστημάτων και άλλων υποστατικών κατά ιδιοκτήτη κατά το 1974 (ανεξάρτητα σε ποιους ήταν τιτλοποιημένα), τα έθιμα αρραβώνων και γάμου στα παλιά και νεότερα χρόνια.

Ιδιαίτερα παραστατική και συγκλονιστική είναι και η αφήγηση/μαρτυρία της κατάληψης του χωριού τον Αύγουστο του 1974 και των γεγονότων που ακολούθησαν:  Του εγκλωβισμού, των αρπαγών, των εν ψυχρώ δολοφονιών και ατιμώσεων, της σύλληψης των ανδρών από τους οποίους πάνω από ογδόντα είναι μέχρι στιγμής αγνοούμενοι, της παράτολμης απόδρασης ομάδας Ασσιωτών προς τις ελεύθερες περιοχές.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ/ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Η όλη εργασία βασίστηκε στα ακόλουθα χειρόγραφα κείμενα:

A.  Η ΑΣΣΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ (σελ.1-73)
Β.  Η ΑΣΣΙΑ (σελ. 1-87)
Γ.  ΑΣΣΙΑ - ΓΙΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕΝ ΤΗΝ ΑΣΣΙΑΝ (σελ. 1-73 και 71-81)
Δ.  ΠΩΣ ΕΓΚΛΩΒΙΣΘΗΚΑΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΧΩΡΚΟΝ (σελ.1-24)
Ε.  ΜΝΗΜΟΝΙΟΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΣΣΙΑΣ (σελ. 1-37) (ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ Κ.Α. ΥΠΟΣΤΑΤΙΚΑ)
ΣΤ. ΔΕΝΔΡΟΝ ΣΥΝΘΕΣΕΩΣ ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ (σελ. 1-8)
Ζ.  Η ΑΣΣΙΑ (σελ. 1-34) , που είχε στείλει στην αδελφή του Δέσποινα Φιλίππου Χατζηκυριάκου στην Αυστραλία.

Τα αρχικά κείμενα φαίνεται ότι ήταν το Β και το Α.  Το χειρόγραφο Γ είναι αντιγραφή των 2 πρώτων.  Σ΄αυτό ακολουθείται διαφορετική σειρά των γεγονότων και πληροφοριών με αρκετές παραλείψεις, αλλά συγχρόνως και με μερικές πρόσθετες πληροφορίες, που σε μερικές περιπτώσεις είναι κάπως διαφοροποιημένες.  Το χειρόγραφο Ζ έχει επίσης πρόσθετες πληροφορίες, κυρίως για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά.

Τα χειρόγραφα Δ, Ε και ΣΤ είναι ανεξάρτητα συμπληρωματικά έγγραφα.

Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν ο συγκερασμός των 4 βασικών χειρογράφων Α, Β, Γ και Ζ με τρόπο που να συμπεριληφθούν όλες οι πληροφορίες που δίνονται, χωρίς ωστόσο να γίνει παρέμβαση στον προσωπικό τρόπο έκφρασης και παράθεσης των γεγονότων.  Έγινε λοιπόν συγκερασμός των 4 κειμένων, με κάποια αναδόμηση/ανακατάταξη της ύλης, ώστε να ακολουθείται κατά το δυνατό κάποια χρονολογική σειρά.  Παρόλα αυτά δεν ήταν δυνατό να αποφύγουμε παρενθετικά κείμενα, μακροσκελή σε μερικές περιπτώσεις, όμως αρκετά επεξηγηματικά και ενδιαφέροντα.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα των κειμένων είναι και ο τρόπος αφήγησης.  Ενώ ο συγγραφέας αφηγείται ως τρίτο πρόσωπο ιστορίες που άκουσε, ξαφνικά βάζει αυτόν που έδωσε τις πληροφορίες να μας μιλά ο ίδιος, και μάλιστα να παραθέτει αυτούσιους τους διαλόγους με άλλα πρόσωπα της ιστορίας.  Αυτό δημιούργησε μια πρόσθετη δυσκολία ως προς τον τρόπο δόμησης των κειμένων, αφού τα χειρόγραφα είναι ένα συνεχές κείμενο χωρίς παραγράφους, ούτε με τα κατάλληλα σημεία στίξης. (Χρησιμοποιείται κατά κόρο ο σύνδεσμος "και").  Οφείλουμε όμως να ομολογήσουμε ότι η παράθεση των διαλόγων αυτών προσδίδει μιαν αυθεντικότητα και συνάμα ιδιαίτερη ζωντάνια στην αφήγηση, γι' αυτό τους διατηρήσαμε χωρίς περικοπές και τους ενισχύσαμε με τον τρόπο παρουσίασής τους.

Μεγάλος ήταν ο προβληματισμός σχετικά με  την ορθογραφική αποκατάσταση των κειμένων.  Όπως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας με κάποιο παράπονο, είχε φοιτήσει μέχρι την Δ΄ τάξη Δημοτικού.  Όμως, λόγω της φιλαναγνωσίας του, είναι πολύ επηρεασμένος από παλιά βιβλία, γραμμένα κυρίως στην καθαρεύουσα.  Γνωρίζοντάς τον  προσωπικά από τις πολύ συχνές επισκέψεις του στο σχολείο (έδειχνε τεράστιο ενδιαφέρον για τα προβλήματα του σχολείου) ξέρω ότι η γλώσσα που χρησιμοποιεί στα χειρόγραφα δεν είναι αυτή που χρησιμοποιούσε καθημερινά στον προφορικό του λόγο, δηλαδή η καθομιλούμενη δημοτική με στοιχεία της κυπριακής διαλέκτου.

Στα χειρόγραφα, λοιπόν, χρησιμοποιείται ένα κράμα δημοτικής γλώσσας, κυπριακής (ασσιώτικης) διαλέκτου και καθαρεύουσας, σχεδόν αρχαϊζουσας.  Την καθαρεύουσα την χρησιμοποιεί μάλλον για να κάμει τα κείμενα να φαίνονται πιο λόγια, πιο "εξευγενισμένα", γι' αυτό και εκφράσεις ως "το χωρίον" (αλλού "χωρκόν"), ήρπασαν, ηρχίσαμεν, απέθνησκεν αλλά και επεθάνισκεν, αίφνης, ηξεύραμεν, εκ παραδόσεως, τέκνον, υιός αλλά και γιος και παιδκιά, κλπ.

Για να μην ξεφύγουμε από τα χειρόγραφα και να διατηρήσουμε τη γνησιότητα και αυθεντικότητά τους, αποφασίστηκε να κρατήσουμε το γλωσσικό ιδίωμα, με παρέμβαση μόνο εκεί που χρειαζόταν για ορθογραφική αποκατάσταση του λεξιλογίου.  Αλλά και πάλι η ορθογραφική αυτή αποκατάσταση δεν μπορούσε να είναι πλήρης.  Διατηρήθηκαν ανορθόγραφα σε πολλές περιπτώσεις το τελικό "ν" , που είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο της κυπριακής διαλέκτου, όμοια σύμφωνα (λλ, κκ, νν, ττ, ππ), αρχαϊκοί τύποι ρημάτων, ασυνήθιστοι ιδιωματισμοί, κλπ.

Έτσι θα συναντήσουμε μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

- το χωρίο(ν), το σχολείο(ν), το καφενείο(ν), αυτό(ν) το έργο(ν),το παλαιό(ν)
- το μεσημέρι(ν), περβόλι(ν), μίλι(ν), σπίτι(ν), κρασί(ν)
- εδόθη(ν) η άδεια, ο------- εγεννήθη(ν), το χωρίο(ν) εμετακινήθη(ν),
η εκκλησία μετετράπη(ν), με εδέχθη(ν), αυτός τον αντελήφθη(ν)
- έλεγε(ν), έμαθε(ν), έλαβε(ν), είπε(ν), έκαμε(ν), (ε)βρήκε(ν)
- παλ(λ)ηκάρι και παλ(λ)ηκαρισμοί, πολ(λ)ύ(ν) ξύλο(ν),
μαχαλ(λ)άν
- πηγαίν(ν)ω, αν(ν)οίγουν, μαθ(θ)αίν(ν)ω, ενών(ν)ετουν, έπιν(ν)αν
κλπ
- Ζαννέττος, Κκαφάς, Κκουτής, Ττεππελής, Ππασής κλπ.
- ήτο, ενθυμείτο, ήρχετο,  έδιδεν, ηξεύρουμεν, ήξευρεν, εστράφησαν
- ήμεθα αντί ήμαστε, αντιλήφκοντο, ιστορούσιν, να φάσιν,
- εποτάβρισεν, να φκιορώσουμεν, καβκάδες, σιδερόφκυαρον
- να βονατίσω (γονατίσω), το σγάψιμον, η τζιαμή, η φωθκιά, τα
σπίθκια
-    επαίρναν, εφέρναν, εσκάβαν, επαίζαν, εβάλαν, εφθάν(ν)αν,
δασκάλοι
(τόνος στην παραλήγουσα αντί στην προπαραλήγουσα)
- τότε(ς)-πάντοτε(ς)-έκτοτε(ς)-τίποτε(ς) κλπ, κλπ.

Το μέρος Ε (κατοικίες και άλλα υποστατικά) είναι ένας πολύ εμπεριστατωμένος κατάλογος, που θα χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια να καταρτιστεί.  Τα σπίτια είναι καταγραμμένα κατά τετράγωνα, γι' αυτό σπίτια στον ίδιο δρόμο βρίσκονται σε διαφορετική σειρά.  Αναφέρεται ως κάτοχος ο άνδρας της κάθε οικογένειας (ασχέτως τίτλου ιδιοκτησίας), εκτός των περιπτώσεων ανύπανδρων γυναικών και χηρών.  Φυσικά αρκετοί Ασσιώτες είναι πιο γνωστοί με άλλα επίθετα (παραγκώμια), που αν χρησιμοποιούνταν θα ήταν πιο υποβοηθητικά. Μερικά ονόματα νεαρών γαμπρών της Άσσιας δεν καταγράφονται (και αυτό είναι απόλυτα δικαιολογημένο), ενώ μερικά άλλα διορθώθηκαν ή συμπληρώθηκαν με τη βοήθεια και του λαϊκού μας ζωγράφου Γιαννή Πελεκάνου, που ζωγράφισε και κατάγραψε επίσης όλα τα υποστατικά της Άσσιας.  Δεν αποκλείεται όμως να υπάρχουν ακόμη  μερικά λάθη ή παραλείψεις, γιατί όλες οι πληροφορίες στο κεφάλαιο αυτό βασίζονται σε από μνήμης περιδιάβαση στους δρόμους της Άσσιας και όχι σε γραπτά στοιχεία.

Αξιόλογο έγγραφο είναι και το ΣΤ (Δένδρο συνθέσεως οικογένειας Λεόντιου Οικονόμου), καθώς επίσης και τα σχετικά με τη σύνθεση της οικογένειας Χατζημιχαήλη.  Δεν αποκλείεται φυσικά να υπάρχουν μερικά λάθη ή παραλείψεις στις παλαιότερες γενιές.  Θα μπορούσαν επίσης να επεκταθούν και τα δυο, ώστε να περιλάβουν και νεότερους.

Είμαι σίγουρος ότι η έκδοση αυτή και πολύ ενδιαφέρουσα και πάρα πολύ χρήσιμη θα είναι για όλους τους Ασσιώτες και φίλους της Άσσιας, αλλά και άλλους ιστορικούς μελετητές και αναγνώστες, παλιούς και νεότερους, θα επαναφέρει στην επιφάνεια παλιές αναμνήσεις και θα αναθερμάνει τον πόθο της  επιστροφής στις πατρογονικές εστίες.

Ιωάννης Μίας
Δάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο Άσσιας (1961-1972)

Λευκωσία, 20 Απριλίου 2010