Η προσωπική μαρτυρία του Γιάννη Νίκα για τα γεγονότα

Οι Δολοπλοκίες των Άγγλων - Γεγονότα στην Αφάνεια

Το πιο κάτω γεγονός, όπως καταχωρείται για να παραμείνει στην Ιστορία, συνέβη στις 26 του Μάη του 1956.

Κατά την περίοδο εκείνη, ο αγώνας της ΕΟΚΑ βρισκόταν ήδη σε ζηλευτά επίπεδα δράσης σ' όλους τους τομείς και οι Άγγλοι επιστράτευσαν τον τούρκικο παράγοντα σε μια προσπάθεια ανοικτής σύγκρουσης με το Ελληνικό στοιχείο, γνωστή τακτική του «Διαίρει και Βασίλευε».

Την πιο πάνω ημερομηνία, Σάββατο βράδυ, Τούρκοι ένοπλοι, καλυπτόμενοι από το σκοτάδι, πυροβόλησαν εναντίον ανύποπτων θαμώνων ελληνικού καφενείου στο γειτονικό με την Άσσια μικτό χωριό Αφάνεια.  Από τους πυροβολισμούς εφτά συνολικά αθώοι Έλληνες, μεταξύ των οποίων και ο ιερέας παπα-Νικόλαος Γεωργίου, τραυματίσθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Νοσοκομείο Αμμοχώστου.

Η είδηση διαδόθηκε αμέσως στην Αφάνεια, όπου οι Έλληνες κάτοικοι της, παρά την αγανάκτησή τους, ένιωθαν αδυναμία ν' αντιδράσουν αποτελεσματικά στην τουρκική πρόκληση.  Μερικοί προσέτρεξαν στη γειτονική Άσσια όπου ανέφεραν τα γεγονότα στους ανύποπτους Ασσιώτες.  Ταυτόχρονα άλλοι άρχισαν να κτυπούν την καμπάνα του χωριού τους στην εκκλησία του Αγίου Αρτεμίου.  Το επίμονο κτύπημα της καμπάνας σε ώρες ακατάλληλες εσήμαινε για τους χωρικούς «συναγερμός» για κάτι κακό που συνέβαινε.

Χωρίς δεύτερη σκέψη εκατοντάδες Ασσιώτες, νέοι και γέροι, με αυτοκίνητα και περπατητοί ξεκίνησαν αυθόρμητα για την Αφάνεια.  Για όπλα, εκτός από την ψυχή, είχαν μαζί τους γεωργικά εργαλεία, όπως φτυάρια, αξίνες, μαχαίρια κ.α.

Με την ορμή του αδικημένου, μπήκαν στην Τουρκική συνοικία.  Τότε οι Τούρκοι άρχισαν να εκκενώνουν το χωριό, φεύγοντας προς το αμιγές τουρκικό χωριό Αγυιά Κεπήρ.

Μερικοί Τούρκοι  διέφυγαν με μοτοσικλέτες προς τη Λευκωσία και ειδοποίησαν τον ηγέτη τους Φαζίλ Κουτσιούκ, ο οποίος σε 30-40 λεπτά βρισκόταν στην περιοχή επικεφαλής φάλαγγας αγγλικών τεθωρακισμένων.

Ένας Τουρκοκύπριος αστυνομικός στην προσπάθεια του να μεταβεί στο τουρκικό χωριό Ορνίθι για ενισχύσεις, ανεκόπη και εφονεύθη.  Συνεπιβάτης του κατόρθωσε να διαφύγει.

Με την άφιξη των Αγγλικών στρατευμάτων, άρχισε η ρίψη πυροβολισμών εναντίων των Ελλήνων, ένας από τους οποίους, ο Κώστας Φλώρου, εφονεύθη και δεκάδες συνελήφθησαν.  Οι υπόλοιποι διαμέσου των αγρών επέστρεψαν στην Άσσια.

Πιστεύω ότι το σχέδιο των Αγγλοτούρκων να τρομοκρατήσουν τους κατοίκους Αφάνειας απέτυχε από τη θυελλώδη επέλαση των Ασσιωτών, τη μαζική αντίδραση των οποίων, οι εγκέφαλοι που το κατέστρωσαν δεν υπολόγισαν.

Εκείνο όμως που πέτυχαν ήταν η δημιουργία έντασης και διαχωρισμού των Ε/Κ και Τ/Κ.

Γεγονότα και στην Άσσια

Το ίδιο βράδυ η γνωστή ομάδα των προδοτών στην περιοχή, εκμεταλλευόμενη των έξαψη των πνευμάτων που επικρατούσε και προφανώς βάσει σχεδίου των Άγγλων, των οποίων εκτελούσαν οδηγίες, έβαλαν φωτιές σε μερικές περιφράξεις των φτωχικών τουρκικών σπιτιών στην Άσσια.  Οι περιφράξεις ήταν συνήθως με το γνωστό θάμνο παλλούρα, ήταν εύφλεκτες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι και προκάλεσαν πύρινες γλώσσες που τρομοκράτησαν πράγματι τους λίγους Τουρκοκύπριους, που δεν γνώριζαν τους πραγματικούς εμπρηστές.  Μέχρι τότε, ούτε η ΕΟΚΑ ούτε οποιοσδήποτε άλλος διανοήθηκε να ενοχλήσει τους χωρικούς αυτούς, οι οποίοι είτε ήταν αγρότες στα λιγοστά κτήματά τους είτε εργάζονταν σαν εργάτες σε ελληνικές περιουσίες και εργοστάσια.

Όταν ξημέρωσε η Κυριακή, μάταια οι Έλληνες τους διαβεβαίωναν ότι ο εμπρησμός προερχόταν από αγγλικό δάκτυλο και τους καθησύχαζαν ότι δεν είχαν να φοβηθούν τίποτε.  Ο βραδινός εφιάλτης που τους προκάλεσε η αγγλική Ιντέλλινζενς Σέρβις με τα όργανά της τους οδήγησε στην απόφαση να φύγουν ομαδικά από την Άσσια.  Φόρτωσαν τα πράγματά τους σε αυτοκίνητα και αφού αποχαιρέτησαν γνωστούς, φίλους και γείτονες εγκατέλειψαν την Άσσια.

Ο διαχωρισμός των δύο κοινοτήτων άρχισε να μπαίνει για καλά σ' εφαρμογή.  Αργότερα η Τ/Κ ηγεσία, διαστρεβλώνοντας τα γεγονότα της μετοικήσεως των Τούρκων κατοίκων της Άσσιας, προσπάθησε να τα εκμεταλλευθεί καταγγέλλοντας τη δική μας πλευρά στην Υποεπιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Το Σωματείο ΑΤΕ-ΠΕΚ Άσσιας με επιστολή του προς την εν λόγω Επιτροπή διέψευσε τους Τουρκικούς ισχυρισμούς, τονίζοντας ότι ουδείς των Τ/Κ Άσσιας απειλήθηκε ή υπέστη οιονδήποτε κακό από μέρους των Ελλήνων κατοίκων Άσσιας.

Πιο αναλυτικά η επιστολή έλεγε:

«Επειδή περιήλθε εις γνώσιν μας ότι μερικοί Τούρκοι κατέθεσαν προς Υμάς ότι 39 οικογένειαι Τούρκων κατοίκων Άσσιας εγκατέλειψαν το χωρίον μας, εξαναγκασθέντες προς τούτο υπό των κατοίκων Άσσιας και επειδή ο ισχυρισμός ούτος είναι ψευδής και τελείως ανυπόστατος ως προς το γεγονός ότι εξαναγκάσθηκαν και ως προς τον αναφερθέντα αριθμόν οικογενειών και επειδή η επιθυμία μας είναι να πληροφορηθήτε την πραγματικήν κατάστασιν, λαμβάνομεν την τιμήν να φέρωμεν εις γνώσιν σας τα κάτωθι:

(1)    Μέχρι της 26.5.56 εις το χωρίον Άσσια διέμενον εν όλω 60 περίπου Τούρκοι.  Μετά την 26.5.56, ημέραν καθ? ην οι Τούρκοι του χωριού Αφάνεια επετέθησαν δια πυροβόλων όπλων εναντίον των Ελλήνων κατοίκων Αφάνειας εν καιρώ νυκτός οι Τούρκοι κάτοικοι Άσσιας εγκατέλειψαν το χωρίον, φοβηθέντες, ίσως, μήπως οι Έλληνες κάτοικοι Άσσιας τους προξενήσουν κακόν.

(2)    Εξ αυτών περί τα 25 πρόσωπα εγκατεστάθησαν εις το γειτονικόν χωρίον Βατυλή όπου πλεονάζει το Ελληνικόν στοιχείον.  Περί τα 20 έως 25 πρόσωπα εγκαταστάθησαν εις την Αμμόχωστον.  Μια οικογένεια εκ 5 ατόμων του Μεχμέτ Μουσή εγκατεστάθη εις το τουρκικόν χωρίον Μπέκ-Γιογιού, διότι ο υιός του ήτο εγκατεστημένος εκεί προ 2-3 ετών.  Ο Αρίφ Μεχμέτ και ο Μεχμέτ Αρίφ μετά των συζύγων των εγκατεστάθησαν εις Λευκωσίαν, όπου είναι εγκατεστημένα τα τέκνα των.  Ο Χουσεϊν Αχμέτ εγκατεστάθη εις Λάρνακα.

(3)    Εκ των ανωτέρω μερικοί μόνον έχον περιουσίαν εις το χωρίον μας.  Ο Πεγίαζ Μεχμέτ μετέφερε τα δεμάτια του εις το εν Άσσια αλώνι του, το οποίον είναι μεταξύ αλωνιών ιδικών μας, τα αφήκε εκτεθειμένα επί έναν περίπου μήνα, έπειτα τα αλώνισε χωρίς να ενοχληθή καν.  Ωσαύτως εκοιμάτο επί ημέρας εις την εν Άσσια οικίαν του.  Ο Χασάν Ζορπάκ όστις εγκατεστάθη εις Βατυλήν είχεν και έχει ενοικιασμένον περιβόλι από τον εγχώριον μας Χριστοφή Χ"Καννέ, το οποίον μέχρι σήμερον εξακολουθεί να καλλιεργεί ομού με άλλον περιβόλι ιδικόν του, ευρισκόμενα και τα δυο μεταξύ των περιβολιών μας και πλησίον του χωριού.  Ο Αρίφ Μεχμέτ, τα κτήματά του άλλα μεν έσπειρεν ο ίδιος και άλλα ενοικίασε εις Έλληνας κατοίκους.  Ούτος σχεδόν κάθε βδομάδα πριν μεταβή εις Λονδίνον προς επίσκεψιν του εκεί υιού του, ήρχετο εις το χωρίον μας.  Ωσαύτως ο Μεχμέτ Αρίφ ήλθεν εις Άσσιαν και ενοικίασεν τα κτήματά του εις Έλληνας κατοίκους Άσσιας.  Αμφότερα οι ανωτέρω ουδέποτε υπήρξαν γεωργοί, αλλά τα κτήματά των πάντοτε ενοικίαζαν εις τρίτους.

Αναφέροντες τα ανωτέρω προς υμάς θέλομεν να πεισθήτε ότι πάσα αντίθετος πληροφορία ην τυχόν έχετε εν σχέσει με τους Τούρκους κατοίκους Άσσιας είναι αναληθής, ψευδής και ανυπόστατος».

Η επιστολή αυτή γράφτηκε μετά από σύσκεψη που έγινε στο οίκημα της Αγροτικής Τοπικής Ένωσης (ΑΤΕ-ΠΕΚ) Άσσιας.  Στη σύσκεψη αυτή πήραν μέρος όλα τα μέλη της επιτροπής του Σωματείου, εγώ ως υπεύθυνος της ΕΟΚΑ στο χωριό και ο Χριστάκης Πιτράς ως υπεύθυνος της ΠΕΚΑ, ο οποίος και ετοίμασε την επιστολή.  Μετά από την καταγραφή όλων ανεξαιρέτως των Τουρκοκυπρίων ομοχωρίων μας, διαπιστώσαμε ότι ο πραγματικός αριθμός τους, δεν ξεπερνούσε τα 60 άτομα.  Γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα καταγράψαμε ονομαστικά όλες τις οικογένειες με όλα τα μέλη που τις αποτελούσαν και οι Τ/Κ κάτοικοι Άσσιας, πέραν πάσης αμφιβολίας ήταν περίπου 60 άτομα.

Με λύπη μου διάβασα το βιβλίο «ΆΣΣΙΑ. Ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής», έκδοση του Πολιτιστικού Συνδέσμου «Η ΑΣΣΙΑ» 1983, να καταγράφεται στη σελίδα 9 ότι στην Άσσια κατοικούσαν μέχρι το 1957 και 300 περίπου Τουρκοκύπριοι.  Όπως αναφέρω και πιο πάνω οι Τ/Κ της Άσσιας ήσαν περίπου 60, μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες.  Αυτοί εγκατέλειψαν το χωριό μας στις 27.5.1956 μετά τα γεγονότα στην Αφάνεια και την πυρπόληση μερικών φρακτών από παλλούρες που διέπραξαν γνωστοί πράκτορες των Άγγλων και όχι το 1957 όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Η ΑΣΣΙΑ».  Δυστυχώς την αθέλητη αυτή ανακρίβεια πήραν και άλλοι και την έχουν καταγράψει σε άλλες εκδόσεις που αφορούν την κοινότητά μας.

Το χειρότερο όμως ατόπημα που έγινε κατά τη γνώμη μου, είναι οι πληροφορίες που κάποιοι Ασσιώτες, δεν γνωρίζω ποιοι είναι αυτοί, έδωσαν προς τον Αμερικανό πρέσβη Ρόμπερτ Ντίλλον που το Στέϊτ Ντηπάρντμεν όρισε για να διευθύνει την έρευνα για την τύχη των Αμερικανών πολιτών που είναι αγνοούμενοι από την Τουρκική εισβολή του 1974, μεταξύ των οποίων και δυο Ασσιώτες, οι Κυριάκος Λεοντίου και Ανδρέας Κασάπης.  Τις πληροφορίες αυτές ο Ντίλλον τις έχει καταγράψει στην έκθεσή του που δημοσιεύθηκε της 1^η Ιουνίου 1998.  Το περιεχόμενο της έκθεσης που αφορά τους δυο ομοχώριους μας Αμερικανούς υπηκόους, τον αγνοούμενο Λεόντιο Λεοντίου και την κοινότητα μας γενικά, ο Ντίλλον ισχυρίζεται ότι πήρε από Ασσιώτες.  Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αποτελούν ντροπή για αυτούς που έδωσαν τις πληροφορίες αυτές.  Εν πάση περιπτώσει από κανέναν αρμόδιο ή Αρχή έγινε οποιαδήποτε διόρθωση και τα στοιχεία παραμένουν όπως ακριβώς τα έχει καταγράψει ο πρέσβης κ. Ντίλλον.

Η εν ψυχρώ δολοφονία των Κωνσταντίνο Καλού και Πιερή Παντελή

Τα θλιβερά γεγονότα που προκάλεσαν οι Αγγλοτούρκοι και τα όργανά τους στην Αφάνεια και Άσσια δεν έμειναν μέχρις εκεί.

Ήθελαν οι Αγγλοτούρκοι και άλλο αίμα και δάκρυα.  Έτσι λίγες μέρες μετά, και συγκεκριμένα το πρωί της 29^ης του Μάη 1956, δυο φιλήσυχοι κάτοικοι Άσσιας, οι Κωνσταντίνος Καλός και Πιερής Παντελή 33 και 45 χρονών, έπεφταν νεκροί από τις δολοφονικές σφαίρες των Τούρκων επικουρικών αστυνομικών.

Οι Καλός και Παντελή φόρτωσαν το φορτηγό αυτοκίνητό τους με τσιμέντα από την Αμμόχωστο και ξεκίνησαν για τη Λευκωσία.  Το φορτηγό ανήκε στον Καλό, αλλά επειδή δεν είχε άδεια, το αυτοκίνητο οδηγούσε ο Παντελή.  Όπως φάνηκε ογρότερα, ένα αστυνομικό αυτοκίνητο με Τούρκους επικουρικούς τους ακολούθησε σ? όλη τη διαδρομή.  Πέρασαν από την Άσσια και την Αφάνεια και κάπου κοντά στο αεροδρόμιο Τύμπου, το αυτοκίνητο με τους Τούρκους τους προσπέρασε και ανέκοψε το φορτηγό.

Οι Τούρκοι κατέβηκαν κάτω και έδειξαν τις ταυτότητές τους ότι είναι αστυνομικοί.  Χωρίς καμία αιτία ή προειδοποίηση άρχισαν να πυροβολούν.  Μαζί τους βρισκόταν ο περιβόητος επικουρικός ?Νάμπερ Ουάν.  Ο Πιερής Παντελή κτυπημένος στο κεφάλι άφησε την τελευταία του πνοή πάνω στο τιμόνι του αυτοκινήτου.  Ο Κωνσταντίνος Καλός κτυπήθηκε στη ράχη και στα χέρια αλλά δεν πέθανε αμέσως.  Άκουσε τους Τούρκους δολοφόνους που απομακρύνονταν να μιλούν στα τούρκικα για άλλο πρόσωπο από την Άσσια το οποίο φαίνεται αναζητούσαν.

Ο Κωνσταντίνος Καλός βαριά πληγωμένος κατέβηκε από το φορτηγό του και ζήτησε βοήθεια.  Ένα αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού σταμάτησε και τον μετέφερε στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.  Για να ζήσει όμως μόνο τρεις μέρες.  Μίλησε με τους δικούς του και τους είπε ότι αναγνώρισε τους δολοφόνους.  Όταν πέθανε και ο Καλός, τάφηκαν και οι δύο στο χωριό μας.  Όλη η Άσσια μαζί με τα γύρω χωριά αποχαιρέτησαν τους αδικοσκοτωμένους νέους.  Οι εφημερίδες της εποχής κάλυψαν την κηδεία.

Ο Κ. Καλός άφησε πίσω του τη γυναίκα του Ελένη έγκυο και ακόμα ένα παιδί, την Αθηνά.  Όταν γέννησε η γυναίκα του, το παιδί ήταν κορίτσι και της έδωσαν το όνομα του, Κωνσταντίνα.

Ο Π. Παντελή εγκατέλειψε τη γυναίκα του Ειρήνη μαζί με τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια και ένα κορίτσι.