ΚΑΤΟΙΚΙΑ

1, Χρησιμοποιούμενα υλικά

Τα σπίτια της Άσσιας κτίζονταν με υλικά που βρίσκονταν στο περιβάλλον του χωριού, δηλ. πλιθάρια, πέτρες, βολίτζια, πηλός, καλάμια, μερίτζιες κ.ά.  Τα πλιθάρια τα έκοβαν οι νέοι του χωριού.  Τις πέτρες τις έκοβαν από την τοποθεσία Πέτρα, κοντά στο χωριό, ή τις κουβαλούσαν από το Πυρόϊ.

Τα βολίτζια τα έπαιρναν από εμπόρους ξυλείας.  Ο πηλός γινόταν από χώμα και άχυρο της Άσσιας.  Τα καλάμια τα έκοβαν από τους καλαμιώνες που βρίσκονταν στον κάμπο και τις μερίτζιες τις κουβαλούσαν από την τοποθεσία «Αλμυροί» (μικρός ποταμός κοντά στο χωριό Αγιά Κεπήρ).  Τα χολετρωτά κεραμίδια και τα μικρά τούβλα που χρησιμοποιούσαν αργότερα κατασκευάζονταν στην Άσσια από τους ίδιους τους Ασσιώτες.

Υλικά που δεν υπήρχαν στην Άσσια ήταν ο γύψος, που τον αγόραζαν από το Κουρού Μοναστήρι και την Αθηαίνου, ο ασβέστης που τον αγόραζαν από την Κυθρέα και τα μάρμαρα και οι πλάκες που έρχονταν πάλι από την Αθηαίνου.

 2. Το κόψιμο των πλιθαριών

Όταν οι νέοι που χωριού έφταναν σε ηλικία γάμου, έπρεπε για να είναι γαμπροί αποδεκτοί, να έχουν το σπίτι τους.  Οι συγγενείς και φίλοι συνεργάζονταν μεταξύ τους και σχημάτιζαν μικρές ομάδες, 3-5 άτομα, για να κόψουν πλιθάρια.  Επειδή το κόψιμο των πλιθαριών ήταν αρκετά κοπιαστική δουλειά, οι πλιθαράδες άρχιζαν τη δουλειά τους «με το χάραμα του φου» (μόλις έφεγγε) και τη συμπλήρωναν νωρίς το πρωί, προτού πλακώσει μεγάλη ζέστη.  Αφού ετοίμαζαν τον πηλό το βράδυ, το πρωί τον άπλωναν στις «απλώστρες».  Το ειδικό καλούπι που χρησιμοποιούσαν, η δεξιοτεχνία τους και η όρεξη για δουλειά βοηθούσαν στο να κάμουν ομοιόμορφα, ισομεγέθη και πολύ συμμετρικά πλιθάρια.

Μετά το στέγνωμα τα μάζευαν σε μεγάλους σωρούς και αργότερα τα κουβαλούσαν με τα αμάξια και τις καρέττες στα οικόπεδα για το χτίσιμο.  Η δύσκολη και κοπιαστική αυτή εργασία γινόταν ευχάριστη με τα τραγούδια, τα αστεία και την αλληλοκατανόηση των πλιθαράδων.

3. Αρχιτεκτονική των σπιτιών

Το σχέδιο του σπιτιού, που συνήθως ήταν πολύ απλό, το έκαμνε είτε ο ίδιος ο ιδιοκτήτης είτε ο χτίστης.  Βασικός στόχος του σχεδίου του σπιτιού ήταν η ικανοποίηση των αναγκών του ιδιοκτήτη, του επαγγέλματός του και των ζώων του.  Τα πιο πολλά σπίτια ήταν τα ίδια, αποτελούνταν δε βασικά από τα δωμάτια για τις ανάγκες των ανθρώπων (ο νοτάς, το μαγειρείο, το ανώι), τα δωμάτια για τα ζώα (στάβλος), την αποθήκη για το άχυρο (ασιελωνάρι), την αποθήκη για τα διάφορα προϊόντα (μαχαζένι), τους ηλιακούς, μια μεγάλη αυλή και τη μάντρα.

Όλα τα σπίτια είχαν ψηλό περιτείχισμα, ώστε κανένας περαστικός να μην μπορεί να βλέπει μέσα.  Τα παλιά χρόνια συνήθως δεν υπήρχε κανένα παράθυρο στο δρόμο και τούτο για το φόβο των Τούρκων, γιατί αν έβλεπαν ότι υπήρχαν κοπέλες μέσα, θα τις ενοχλούσαν.  Τα παράθυρα άνοιγαν συνήθως μέσα στην αυλή ή μέσα στη μάντρα.  Πολλές φορές αντί παράθυρα ή μαζί με τα παράθυρα υπήρχαν «αρσέρες», δηλ. ορθογώνιες τρύπες πλευράς 1-2 πόδια πολύ ψηλά στους τοίχους, για να φέρνουν φως και αέρα.

Η είσοδος γινόταν από μια μικρή σκέτη ξύλινη πόρτα κατά την Τουρκοκρατία και από την καμαρόπορτα (λεγόταν έτσι γιατί στηριζόταν σε μια μεγάλη πέτρινη καμάρα) αργότερα.  Η καμαρόπορτα αποτελείτο από δυο φύλλα και για ασφάλεια είχε το σκούντρο και το ρομανίσι.  Μπαίνοντας υπήρχε ένας μεγάλος ηλιακός στρωμένος με πλάκες και δυο μεγάλα δωμάτια, ένα δεξιά κι ένα αριστερά.  Το ένα από αυτά τα δωμάτια ήταν η αποθήκη για το άχυρο και το άλλο το μαγειρείο ή το μαχαζένι (αποθήκη για διάφορα προϊόντα).  Στον ηλιακό στάθμευε το αμάξι και φύλαγαν διάφορα γεωργικά εργαλεία.  Ο ηλιακός της κεντρικής εισόδου συνεχιζόταν σ' ένα δεύτερο ηλιακό που κατέληγε στο βασικό δωμάτιο του σπιτιού (νοτάς).  Μπροστά από τους ηλιακούς απλωνόταν μια μεγάλη αυλή, στην οποία υπήρχε το δωμάτιο για τα ζώα (στάβλος), το μαγειρείο, πιθανό μια δεύτερη πιο πρόχειρη αποθήκη, ο φούρνος, ο λάκκος και μια γούρνα για το πότισμα των ζώων, το κοτέτσι (γουμάς) και μια μεγάλη μάντρα περιτειχισμένη από παντού.  Πολλά σπίτια πάνω από τον ηλιακό της εισόδου είχαν το ανώγειο (ανώι).

Άλλη συνηθισμένη μορφή κατοικίας ήταν εκείνη με την κεντρική είσοδο και δυο δωμάτια δεξιά και αριστερά του ηλιακού, μετά απλωνόταν η αυλή και απέναντι από την είσοδο ένας ηλιακός με καμάρες και τα κυρίως δωμάτια, δηλ. ο νοτάς, η αποθήκη και το μαγειρείο.  Το ανώγειο πάλι βρισκόταν πάνω από τον ηλιακό της εισόδου.

4. Λειτουργικότητα της κατοικίας - εξοπλισμός - ανέσεις

Τα σπίτια της Άσσιας ήταν χτισμένα με πλιθάρια.  Οι τοίχοι στο εσωτερικό των δωματίων (ηλιακοί, νοτάς, ανώι, μαχαζένι) ήταν καλυμμένοι με παχύ στρώμα γύψου.  Στο πάτωμα υπήρχαν μάρμαρα ή πλάκες.  Οι στέγες ήταν με βολίτζια και καλάμια ή μερίτζιες και από πάνω ήταν σκεπασμένες με ασιεροπηλό.

Βασικά χαρακτηριστικά των κυρίως δωματίων είναι ότι ήταν ευρύχωρα και φωτεινά, γιατί είχαν μεγάλο ύψος, αλλά και δροσερά το καλοκαίρι και ζεστά το χειμώνα, γιατί τα πλιθάρια ήταν άριστο μονωτικό.  Ο νοτάς συνήθως ήταν ένα δίχωρο με μια καμάρα και μια λάμπα πετρελαίου, που κρεμόταν από την οροφή στο κέντρο του δωματίου.  Τα έπιπλα του νοτά ήταν ένα αρμάρι, ένας καναπές, ένα τραπέζι, μερικές καρέκλες και το νυφικό κρεβάτι.  Στους τοίχους κρέμονταν φωτογραφίες, χειροποίητα κεντήματα καδρωμένα και απέναντι από την πόρτα ένας μεγάλος επιβλητικός καθρέφτης.  Ψηλά στους τοίχους ήταν η σουβάντζα, που συνήθως κάλυπτε την αντικρινή πλευρά της εισόδου και τους δυο πλάγιους τοίχους.  Πάνω στη σουβάντζα ήταν τοποθετημένα με γούστο πιάτα, κκιασέδες, βάζα, μερρέχες, στουππωτά και χαλκωματένιες μαγείρισσες.  Σε μια γωνιά του νοτά ήταν στερεωμένο ένα ερμάρι τοίχου όπου φύλαγαν τις μπουκάλες του λαδιού, τα γλυκά και μερικά τρόφιμα.  Έξω από το δωμάτιο, πάνω από την πόρτα της εισόδου, υπήρχαν εντοιχισμένα πιάτα και η ημερομηνία που χτίστηκε το σπίτι.

Το μαχαζένι χρησίμευε ως αποθήκη για τα προϊόντα και τα τρόφιμα.  Μέσα υπήρχαν ένα ή δυο σέντε, για να βάζουν το σιτάρι και το κριθάρι.  Κάτω από τα σέντε ήταν οι «ρητοί», όπου έβαζαν το ρόβι, τη φαβέττα και άλλα προϊόντα τους.  Εδώ υπήρχαν επίσης τα πιθάρια με το αλεύρι και το πουργούρι, οι χαλουμόκουζες, οι κουρελλοί με τα παστά και τα λουκάνικα, το βαρέλι για τις ελιές, οι τενεκέδες με το λάδι και τα πιθάρια με το αλεύρι.  Στο μέσο κρεμόταν από τη στέγη η κοφινιά με τα ψωμιά.

Σε κάποια γωνιά ήταν ακουμπισμένες οι βούρνες για το ζύμωμα των ψωμιών, η σανίδα, τα κουπποσάνιδα ή δκιαρτοσάνιδα, κοφίνες κ.ά.  Σους τοίχους κρέμονταν οι τατσιές, το κόσκινο, η βούρκα και άλλα εργαλεία ή χρειώδη του σπιτονοικοκύρη.

Στο μαειρκό (κουζίνα) υπήρχαν οι νηστιές, οι πεζούλες, για να βάζουν τα μαγειρικά σκεύη, ένα πιθάρι για το νερό (αλουσίβα), μια πέτρινη γούρνα για το πλύσιμο των ρούχων και το μπάνιο, ένα χαρτζί και χώρος για ξύλα και θρουμπιά.

Το ανώι, εκεί που υπήρχε, ήταν ευάερο δωμάτιο και χρησίμευε για να κοιμούνται τα παιδιά της οικογένειας.

Πηγή: ΑΣΣΙΑ ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής, Λευκωσία 1983 - Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια»