Αξίζει να αναφερθεί ότι κατόπιν οδηγιών του αρχηγού η Άσσια ήταν ένα από τα πρώτα 12 χωριά της Κύπρου στα οποία είχαν σχηματιστεί ομάδες καταδρομών τυφεκιοφόρων. Η Ο.Κ.Τ. Άσσιας ήταν επταμελής.
 
Π.Ε.Κ.Α

Πρώτιστό τους καθήκον ήταν η συστηματική διαφώτιση των Ασσιωτών, σύμφωνα με τις οδηγίες της Οργανώσεως.  Επίσης σημαντική ήταν η προσφορά τους στην παρακολούθηση και παροχή πληροφοριών.

ΑΝΕ Νέων και Νεανίδων

Η προσφορά της Άλκιμης Νεολαίας Νέων και Νεανίδων Άσσιας στον αγώνα ήταν πολύπλευρη.  Μια ολόκληρη στρατιά από 120 νέους, χωρισμένους σε 8 ομάδες που καθοδηγούνταν από τους αρχηγούς τους μέσω των ομαδαρχών τους αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή σε κάθε ειρηνική εκδήλωση.  Με διαδηλώσεις και μερικές φορές συγκρούσεις με άγγλους στρατιώτες, με εγγραφή συνθημάτων και ανάρτηση πανό, με τους σημαιοστολισμούς της κοινότητας, με την παρακολούθηση του εχθρού και με την παροχή πληροφοριών στην ηγεσία της ΕΟΚΑ Άσσιας βοηθούσαν τον αγώνα.

Για χάρη της Ιστορίας αναφέρεται η περίπτωση δυο 14χρονων μελών της ΑΝΕ οι οποίοι για δυο μήνες και περισσότερο ακόμη καθημερινά οδηγούσαν μερικές αίγες σε κοντινό με τον αστυνομικό σταθμό κτήμα και με το πρόσχημα ότι τις έβοσκαν, κατέγραφαν κάθε κίνηση σ' αυτόν.  Έτσι κάθε βράδυ η Οργάνωση χάρη σε αυτά τα παιδιά είχε ένα πλήρες δελτίο κινήσεων του στρατού και της αστυνομίας στην περιοχή.

Εργαστήριο κατασκευής βομβών

Σε Ασσιώτικο σπίτι λειτουργούσε κατά περιόδους εργαστήριο κατασκευής χειροβομβίδων και όλων των τύπων εκρηκτικών βομβών που χρησιμοποιούσε η ΕΟΚΑ.  Η παραγωγή κάλυπτε τις ανάγκες της κοινότητάς μας, όσο και των γύρω χωριών.  Σε μια μόνο περίπτωση κατασκευάστηκαν περί τις 250 χειροβομβίδες για χρήση τους από τις ομάδες Εθνοφρουράς που σχηματίστηκαν τον Οκτώβρη του 1957.  Για τη λειτουργία του εργαστηρίου αυτού πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους καταζητούμενοι αγωνιστές που έμεναν τότε στην Άσσια.

Από το χωριό μας πέρασαν πολλοί καταζητούμενοι άνδρες της ΕΟΚΑ.  Άλλοι έμειναν μόνιμα και άλλοι κατά διαστήματα.  Χάρη στον τρόπο εργασίας, την εχεμύθεια των υπευθύνων και των μελών της Οργάνωσης στο χωριό μας κανένας από αυτούς δεν φονεύθηκε ή συλλήφθηκε από τους Άγγλους.  Και σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις οι Ασσιώτες έδειξαν με κάθε τρόπο την αγάπη και εκτίμησή τους προς αυτούς, προσφέροντάς τους φιλοξενία.  Οι καταζητούμενοι κρύβονταν σε σπίτια ή κρησφύγετα που είχαν κατασκευαστεί στην κοινότητά μας.  Από το χωριό μας πέρασαν και έχουν συνδέσει το όνομά τους με αυτό, μεταξύ άλλων, οι αθάνατοι ήρωες της ΕΟΚΑ Ηλίας Παπακυριακού, Φώτης Πίττας και Μιχαήλ Σιάλος.

Συνεργείο Εκτυπώσεως Εγγράφων

Στο χωριό μας λειτούργησε με μεγάλη επιτυχία Συνεργείο Εκτυπώσεως διαταγών, φυλλαδίων και άλλων εγγράφων της ΕΟΚΑ.  Μέσω της Άσσιας προμηθεύονταν όλα τα χωριά της περιοχής όλες τους τις ανάγκες σε έντυπο υλικό.

Σύνδεσμοι

Η Άσσια διέθετε ένα από τα καλύτερα συστήματα συνδέσμων, τόσο με το Κέντρο όσο και με τα γύρω χωριά.  Υπήρχε ο κεντρικός σύνδεσμος με την Αμμόχωστο και με τα γύρω χωριά οι ακούραστοι μεταφορείς μας, που εκτελούσαν καθημερινά και με άκρα μυστικότητα όλες τις αποστολές που τους αναθέτονταν.

Σε όλα τα χωριά της περιοχής μας και σε μικρή απόσταση από αυτά είχαν κατασκευαστεί υπόγειες κρύπτες στις οποίες οι μεταφορείς τοποθετούσαν με άκρα μυστικότητα ό,τι αφορούσε την κάθε κοινότητα.  Χάρη στο άρτια οργανωμένο δίκτυο, σε καμιά απολύτως περίπτωση δεν απωλέσθησαν διαταγές ή άλλο έντυπο υλικό ή  περιήλθε στα χέρια των Άγγλων παρά τα δρακόντεια μέτρα που λάμβαναν οι αγγλικές αρχές καθ' όλη τη διάρκεια του αγώνα.

Ταμείο

Με πρωτοβουλία μελών της ΕΟΚΑ Άσσιας ιδρύθηκε και λειτούργησε με επιτυχία μέχρι το τέλος του αγώνα ταμείο που κάλυπτε όλες ανεξαίρετα τις ανάγκες της Οργανώσεως στο χωριό μας.  Οι εισπράξεις ήταν εθελοντικές και την ευθύνη ανέλαβαν και εκτέλεσαν διαδοχικά δυο μέλη της Οργανώσεως.  Από το ταμείο αυτό εκτός από τις ανάγκες της Οργανώσεως στο χωριό μας καλύπτονταν όλα τα έξοδα για τη συντήρηση των καταζητούμενων ανδρών που φιλοξενούνταν στην Άσσια.  Επίσης προσφερόταν βοήθεια σε οικογένειες κρατουμένων και κατάδικων αγωνιστών.  Ένα σοβαρό ποσό εισπράχθηκε καθ' όλη τη διάρκεια του αγώνα.  Υπόλοιπο του ποσού αυτού που υπήρχε στο ταμείο κατά τη λήξη του αγώνα διατέθηκε για το σκοπό της ανέγερσης της προτομής του ήρωα Ηλία Παπακυριακού.

Διαιτητική Επιτροπή

Από τη μια για τη χαλύβδωση της πειθαρχίας του λαού και από την άλλη για να μειωθεί το κύρος της Αγγλικής Διοικήσεως, η ΕΟΚΑ έδωσε εντολή για τον σχηματισμό Δ.Ε.  Σε συγκέντρωση των κατοίκων του χωριού μας που έγινε στις 22.6.1958 στον ιερό ναό Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου σχηματίστηκε επταμελής Δ.Ε.  Όλες οι διαφορές μεταξύ των κατοίκων παρουσιάζονταν στη Δ.Ε., όπου και συμβιβάζονταν, αποφεύγοντας με τον τρόπο αυτό τα αγγλικά δικαστήρια.  Διευθετήθηκαν 17 υποθέσεις και όλοι, παραπονούμενοι και κατηγορούμενοι, έμειναν ευχαριστημένοι.

Δυναμικές ενέργειες της ΕΟΚΑ Άσσιας

Οργανώθηκε επίθεση εναντίον του σταθμού και εκτελέστηκε τη νύχτα της 4/12/1955 από δυο αγωνιστές, οι οποίοι έριξαν χειροβομβίδες και του προκάλεσαν ζημιές.  Ένας επικουρικός αστυνομικός τραυματίστηκε ελαφρά λόγω της σύγχυσης και του πανικού που επικράτησε μέσα στο σταθμό κατά την επίθεση.  Οι Άγγλοι έριξαν μερικούς πυροβολισμούς και φωτοβολίδες αλλά οι αγωνιστές κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Μεγάλη επίθεση με ενέδρα τη νύχτα της 13ης Οκτωβρίου1956 στο δρόμο μεταξύ Άσσιας - Βατυλής.  Στόχος δύο στρατιωτικά τζιπ.  Στην ενέδρα πήραν μέρος η επταμελής Ο.Κ.Τ. Άσσιας με επί κεφαλής τον καταζητούμενο Θεόδωρο Σιάκκα.  Χρησιμοποιήθηκαν αυτόματα και κυνηγετικά όπλα, με αποτέλεσμα δυο άγγλοι στρατιώτες να τραυματιστούν.

Μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις που πραγματοποίησαν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ ενάντια στον άγγλο κατακτητή ήταν και αυτή που έγινε τη νύχτα της 4ης Νοεμβρίου 1956 στα κράσπεδα της Άσσιας, στον κύριο δρόμο Λευκωσίας - Αμμοχώστου.  Στην επιχείρηση πήραν μέρος 15 αγωνιστές από τους οποίους 10 Ασσιώτες.  Υπεύθυνος επιχειρήσεως ο Θεόδωρος Σιάκκας.  Βλήθηκαν και από τις δυο πλευρές του δρόμου με αυτόματα και κυνηγετικά όπλα και χειροβομβίδες τρία στρατιωτικά αυτοκίνητα γεμάτα από πάνοπλους άγγλους στρατιώτες.  Το ένα από αυτά ανατινάχθηκε στο χαντάκι του δρόμου από βόμβα.  Οι Άγγλοι έριξαν μερικούς πυροβολισμούς και φωτοβολίδες και προσπάθησαν να απομακρυνθούν από το χώρο της ενέδρας.  Οι απώλειές τους ήταν τρεις νεκροί και επτά τραυματίες.

Την πιο πάνω ενέδρα ακολούθησε νυχτερινός κατ' οίκον περιορισμός που κάλυπτε τρία χωριά της περιοχής και κράτησε για ένα περίπου μήνα.  Παρόλο τούτο δυο αγωνιστές από την Άσσια αψηφώντας κάθε κίνδυνο τοποθέτησαν νάρκη σε γεφυράκι ανατολικά του χωριού μας και την πυροδότησαν τη νύχτα 11/11/1956 κάτω από στρατιωτικό αυτοκίνητο προκαλώντας του ζημιές.

Τέλη του 1956 μέλη των ομάδων Άσσιας απέσπασαν από στρατιώτες δυο αυτόματα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν από την Οργάνωση σε πολλές περιπτώσεις.  Τα όπλα αυτά τίμησαν πολεμώντας οι ήρωες Μιχαήλ Σιάλος, τη νύχτα της 23ης Αυγούστου 1958, όταν έπεσε σε ενέδρα των Άγγλων κοντά στη Λύση, και Ηλίας Παπακυριακού, που έπεσε πολεμώντας στην ιστορική μάχη του Λιοπετρίου στις 2/9/1958.

Μια άλλη σημαντική ενέργεια που έγινε στο χωριό μας ήταν η καταστροφή με βόμβες της υδραντλίας, των υποστατικών και των ντεπ'ζιτων νερού, τα οποία η Αγγλική Κυβέρνηση χρησιμοποιούσε για να καλύπτει τις ανάγκες σε νερό των κατοχικών της δυνάμεων που έμεναν στον αστυνομικό σταθμό Βατυλής.  Τα υποστατικά αυτά φρουρούνταν κατά τη νύχτα από άγγλους στρατιώτες.  Μετά από παρακολούθηση διαπιστώθηκε ότι οι στρατιώτες εγκατέλειπαν το χώρο αυτό λίγο πριν ξημερώσει.

Έτσι κατά την αυγή της 13ης Ιουλίου 1958 αμέσως μετά την αποχώρηση των Άγγλων οκταμελής  ομάδα αγωνιστών της Άσσιας με επί κεφαλής τον Παπακυριακού τοποθέτησαν στα υποστατικά έξι βόμβες ισχυρής εντάσεως και, αφού τις πυροδότησαν, εξερράγησαν καταστρέφοντας τα πάντα.  Η όλη επιχείρηση κράτησε μόνο 15 λεπτά.

Η τελευταία δυναμική επιχείρηση ενάντια στους Άγγλους έγινε στην κοινότητά μας κατά τη νύχτα της 5ης Νοεμβρίου 1958.  Τετραμελής ομάδα Ασσιωτών επιτέθηκε και χτύπησε με χειροβομβίδες από δυο ακατοίκητες νεόχτιστες κατοικίες του χωριού μας στρατιωτικό αυτοκίνητο.  Μερικές από τις χειροβομβίδες έπεσαν και εξερράγησαν στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου.  Τα αποτελέσματα άγνωστα, γιατί οι Άγγλοι δεν ανακοίνωσαν τίποτε για το επεισόδιο αυτό.

Μέτρα των Άγγλων ενάντια στους Ασσιώτες

Το μεγαλύτερο όμως στίγμα για τους Άγγλους ήταν ο δεκαπενθήμερος αποκλεισμός που επιβλήθηκε στο χωριό μας, όπως και στα χωριά Βατυλή και Λύση, από το βράδυ της 1ης Αυγούστου 1958.  Η επίσημη ανακοίνωση που εκδόθηκε τότε, έλεγε: «Τα χωριά Άσσια, Βατυλή και Λύση αποκλείσθησαν υπό στρατιωτικών δυνάμεων μέχρι νεοτέρας ειδοποιήσεως και η κυρία οδός Αμμοχώστου - Λευκωσίας θα είναι κλειστή δια την τροχαίαν κίνησιν μεταξύ της διασταυρώσεως των οδών Αφάνειας και Κοντέας, κατόπιν διαφορών παραβιάσεων των νόμων και μιας ενέδρας εναντίον αυτοκινήτου των δυνάμεων ασφαλείας».  Και οι πληροφορίες του κυπριακού τύπου έλεγαν σύμφωνα με του Άγγλους ότι: «Οι εξονυχιστικές έρευνες γίνονται προς ανακάλυψιν καταζητούμενων προσώπων και όπλων της ΕΟΚΑ.  Εις τας διεξαγομένας επιχειρήσεις μετέχουν ισχυρές στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις και ελικόπτερα».  

Πολύ παραστατικές ήταν οι ειδήσεις που δημοσιεύονταν στον κυπριακό τύπο.  Το «ΕΘΝΟΣ» της 7ης Αυγούστου έγραφε: «Αι από του παρελθόντος Σαββάτου αρξάμεναι μεγάλης κλίμακος στρατιωτικαί επιχειρήσεις εις τρία χωριά της Επαρχίας Αμμοχώστου εσυνεχίσθησαν και χθες άνευ υφέσεως.  Ο αυστηρός αποκλεισμός των ανωτέρω χωρίων συνεχίζεται με αμείωτον έντασιν, ενώ παραλλήλως διενεργούνται λεπτομερείς έρευνες εις οικίας και αγρούς δια την επισήμανσιν μελών της ΕΟΚΑ. 

Στρατιωτικά ελικόπτερα υπερίπτανται καθ' όλην την διάρκειαν της ημέρας των τριών χωρίων, κατά δε την διάρκεια της νυχτός ισχυρότατοι προβολείς φωτίζουν τας περιβάλλουσας τα ρηθέντα χωρία περιοχάς, ούτως ώστε να μη δραπετεύσει ουδείς των εγκλωβισθέντων.  Ένοπλοι στρατιώται κυκλοφορούν νυχθημερόν ανά τας οδούς των τριών κοινοτήτων.

Εκ του συνεχούς τούτου περιορισμού άνθρωποι και ζώα υποφέρουν μεγάλως πλείστοι δε των αποροτέρων κατοίκων διέρχονται πράγματι λίαν χαλεπάς ημέρας.  Άκρως απελπιστική είναι η θέσις των ποιμνιοτρόφων εις τους αγρούς διά να βοσκήσουν τα ποίμνιά των.

Κυκλοφορήσασαι φήμαι, καθ' ας εις την περιοχήν συνελήφθη σημαίνον στέλεχος της ΕΟΚΑ, δεν φαίνονται να έχωνται αληθείας.  Πάντως διενεργήθησαν πολυάριθμοι συλλήψεις.  Πληροφορούμεθα ότι μεταξύ των κατοίκων πολλών γειτονικών χωρίων διεξάγεται έρανος προς ανακούφισιν των δεινοπαθούντων κατοίκων.  Οι κοινότητες Αγκαστίνας και Μουσουλίτας απέστειλαν προς τους κατοίκους Άσσιας σημαντικάς ποσότητας τροφίμων.»

Σάββατο 16/8/1958

«Οι μάρτυρες των αλύγιστων κοινοτήτων αποκαλύπτουν προς το Έθνος τα όργια της στρατοκρατίας.  Παιδιά τα οποία ελιποθύμουν εκ δίψης εδείροντο υπό στρατιωτών.  Άγριοι ξυλοδαρμοί, ταφή και απειλαί, κράτησις εντός πυρακτωμένων δεξαμενών, αγγαρείαι και το ματύριον της δουκάνης.  -  Απειλαί νέου Κιόνελι.  -  Τεράστιαι καταστροφαί εις αγρούς και οικίας. - Συλλήψεις.  -  Ουδέν σημαντικόν ανευρέθη.  Ο Θεοφιλέστατος και εκπρόσωποι των Συντεχνιών ΣΕΚ και της ΠΕΚ επεσκέφθησαν τα δεινώς πληγέντα χωρία.»

Και το «ΕΘΝΟΣ» έγραφε αναλυτικά για την Άσσια τα πιο κάτω: «Την 6 π.μ. ώραν της χθες ήρθη ο από δεκαπενθημέρου επιβληθείς εις Άσσιαν κατ' οίκον περιορισμός.  Αι χιλιάδες των στρατιωτών, οι οποίοι μετέσχον των επιχειρήσεων, απεχώρησαν, αφού κατόρθωσαν διά των απάνθρωπων μέτρων κακομεταχειρίσεως, τα οποία, ως καταγγέλλεται, μετήλθον, να κερδίσουν την περιφρόνησιν και να προκαλέσουν την αγανάκτησιν και την πικρίαν των κατοίκων των δεινώς πληγέντων χωρίων.  Αλλά και κάτι άλλο κατόρθωσαν αι «δυνάμεις ασφαλείας» να πετύχουν διά των μεσαιωνικών μαρτυρίων εις τα οποία υπέβαλον, διαρκούσης της εκεχειρίας, τους κατοίκους, πολύ σημαντικόν:  Εχαλύβδωσαν την πίστιν των εις την τελικήν νίκην και εκραταίωσαν την αποφασιστικότητά των εις τον υπέρ αυτοδιαθέσεως αγώνα».

Και το «ΕΘΝΟΣ» συνεχίζει για το δράμα των Ασσιωτών:  «Καταπιεστικός υπήρξε ο επιβληθείς περιορισμός εις Άσσιαν, όπου διενεργήθησαν πρωτοφανείς εις αριθμόν συλλήψεις, εις δε τας οικίας και υποστατικά επηνέχθησαν αρκετά μεγάλαι ζημίαι.  Πολλά κτίρια παρουσιάζουν θέαμα βομβαρδισμού.

Την δευτέραν ημέραν του περιορισμού, ήτοι την Κυριακήν 3ην Αυγούστου, άπαντες οι άρρενες κάτοικοι συνεκεντρώθησαν εις χώρον περιφραχθέντα διά συρματοπλεγμάτων, όπου υπεχρεώθησαν να παραμείνουν επί πολλάς ώρας κάτω από ανυπόφορον ήλιον.  Πάσα συνομιλία μεταξύ των απηγορεύθη, ως επίσης και πάσα κίνησις.  Αι χείρες των έπρεπε να παραμένουν υψηλά.  Οιοσδήποτε ησθάνετο την ανυπόφορον αυτήν κούρασιν και εκινείτο έστω και κατ' ελάχιστον, υφίστατο τας επιθέσεις των στρατιωτών ή υποχρεούτο να ανοίγει λάκκους ή να τρέχει εντός του περιφραγμένου χώρου με εν δοχείον ύδατος επί της ράχεώς του.  Ούτως κατεδιώκετο τότε υπό στρατιώτου, όταν δε ο στρατιώτης «εκουράζετο», αντικαθίστατο υπό άλλου.  Αλλ' ο «ακούραστος» χωρικός ώφειλε να εξακολουθεί τρέχων επί πολλά λεπτά, μέχρις ότου ελιποθύμη  ή έπιπτε διά να υποστή άνανδρον επίθεσιν στρατιωτών.  Εις των υποχρεωθέντων να ανοίξουν λάκκους, ο νεαρός Κυριάκος Γ. Χατζηκτωρή, ελιποθύμησε και παρέστη ανάγκη να τον επισκεφθή ο ιατρός.

Είκοσι και εξ πρόσωπα εκ των συγκεντρωθέντων την Κυριακήν εις τον παρά την εκκλησίαν χώρον συνελήφθησαν και απεμονώθησαν των υπολοίπων.

Την επαύριον Δευτέραν, οι λοιποί των κατοίκων της Άσσιας διετάχθησαν όπως μεταβούν εκ νέου εις περιφραγμένον χώρον.  Υπεδείχθησαν υπό προσωπιδοφόρου και συνελήφθησαν 175 πρόσωπα, άτινα ετοποθετήθησαν εντός χώρου κειμένου εις μικράν απόστασιν εκ του περιφραγμένου χώρου των ετέρων συλληφθέντων 26.  Δύο εκ των συλληφθέντων οι κ. Παναγιώτης Καλλής και Βάσος Θεοφάνους, παρεπονέθησαν χθες προς τους εκπροσώπους του κυπριακού τύπου ότι ελογχίσθησαν υπό στρατιωτών επί του ποδός.

Οι συλληφθέντες υπεχρεούντο να ανοίγουν καθημερινώς λάκκους και να πλένουν τα μαχαιροπήρουνα και τα μαγειρικά σκεύη των στρατιωτών, υπό τα ειρωνικά μειδιάματα αυτών, τας χυδαιολογίας των και τας άνανδρους επιθέσεις των.  Οι συλληφθέντες υποχρεούντο να κοιμώνται επί του εδάφους.  Κατά την νύχτα ελιθοβολούντο υπό στρατιωτών, τινές τούτων ετραυματίσθησαν ελαφρώς.

Εξ κάμινοι, χρησιμοποιούμενοι διά την κατασκευήν τούβλων, κεράμων κ.ά., κατηδαφίσθησαν υπό των στρατιωτών ή υπέστησαν μεγάλας ζημίας.

Επίσης έγιναν πολλά παράπονα περί απωλείας διαφόρων αντικειμένων.

Εκ των συλληφθέντων 198 προσώπων εκρατήθησαν διά περαιτέρω ανάκρισιν 23 πρόσωπα.  Άπαντες οι συλληφθέντες μετεφέρθησαν διά περαιτέρω ανάκρισιν εις το στρατόπεδον Καραόλου».

Περιληπτικά αναφέρω ότι 36 Ασσιώτες συλλήφθηκαν και κλείστηκαν για χρόνια στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως Κοκκινοτριμιθιάς, Καραόλου και Πύλας. 3 καταδικάστηκαν και διατέλεσαν πολιτικοί κατάδικοι και πολλοί άλλοι κρατήθηκαν προσωρινά.  Οι περισσότεροι από αυτούς πέρασαν από την ιερά εξέταση στα Νταχάου της Ομορφίτας και της Αμμοχώστου.  Απολύθηκαν μετά την υπογραφή των Συμφωνιών.

Να πώς περιγράφει ένας ασσιώτης συναγωνιστής του, ο Γιάννης Νίκας, τη ζωή του Παπακυριακού στην Άσσια:

Ο ήρωας Ηλιάς Παπακυριακού

Στη μακρόχρονη ιστορία του Ελληνισμού που είναι γεμάτη από αγώνες και θυσίες των τέκνων της Κύπρου για λευτεριά, μια ξεχωριστή σελίδα αποτελεί πιστεύω η προσφορά του ήρωα της ΕΟΚΑ Ηλία Παπακυριακού.  Μια προσφορά που είναι τόσο πολύ συνδεδεμένη με την παρουσία του στην κοινότητά μας.

Ο Παπακυριακού στάληκε από την Οργάνωση τον Μάρτη του 1957 στο χωριό μας, καταζητούμενος τότε από τις Αγγλικές Αρχές και ανέλαβε ως περιφερειακός υπεύθυνος την αναδιοργάνωση όλων των υπηρεσιών της.  Έμενε στο χωριό μας σχεδόν μόνιμα μέχρι τις 20/8/1958, όταν έφυγε, για να μη γυρίσει ποτέ γράφοντας μαζί με τους τρεις συναγωνιστές του μια από τις ενδοξότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας.

Πιστεύω ότι είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένας άνθρωπος αγαπήθηκε και εκτιμήθηκε τόσο πολύ όσο ο Ηλίας Παπακυριακού στο χωριό μας.  Μπορώ να πω μέχρι λατρείας.  Και αυτό οφείλεται στη μεγαλοσύνη της ψυχής του, την καλοσύνη του, τη γενναιοψυχία του και σε όλες τις αρετές με τις οποίες ο ήρωας ήταν προικισμένος.

Τα ψευδώνυμα ΞΑΝΘΟΣ, ΣΑΚΤΟΥΡΗΣ, ΤΕΛΟΣ και ΙΩΒ με τα οποία ο ΜΑΚΡΗΣ πέρασε και έζησε κατά τη δύσκολη εκείνη περίοδο στο χωριό μας αποτελούν ιστορικό γεγονός.

Οι Ασσιώτες που τον έβλεπαν στις διάφορες εξορμήσεις του ντυμένο με την αντάρτικη στολή του, με το αχώριστό του γαλλικό αυτόματο όπλο, δώρο και αυτό της κοινότητάς μας, σκλαβώνονταν από τη λεβέντικη κορμοστασιά του.

Ο Παπακυριακού έφθασε στο χωριό μας πληγωμένος στο πόδι μετά από σύγκρουση με στρατιωτική περίπολο μεταξύ των χωριών Μουσουλίτας-Άσσιας-Μαραθόβουνου.  Του προσφέρθηκαν οι πρώτες βοήθειες και καταλήξαμε σε ένα σπίτι όπου οι νοικοκυραίοι μας πρόσφεραν φιλοξενία.

Στο σπίτι αυτό μείναμε μια νύχτα μόνο.  Την αυγή του Σαββάτου 2 Αυγούστου, σαν κοιμόμαστε, άκουσα χωριανούς μας να μιλούν για «Κέρφιου».  Τον ξύπνησα και του το είπα «Κάψε τα έγγραφα», μου είπε ψύχραιμα.  Κοίταξα από το παράθυρο και πρόσεξα πως έξω από το χωριό υπήρχε στρατός.  Στο σπίτι που μέναμε δεν υπήρχε κρησφύγετο.  Έτσι θα ήταν εύκολο για τον εχθρό να μας ανακαλύψει με την πρώτη πρόχειρη έρευνά του.  «Εγώ δεν ξέρω σε ποιο σπίτι να πάμε», μου είπε, «πες μου εσύ».  Στείλαμε το σπιτονοικοκύρη να φέρει αυτοκίνητο, για να μας πάρει σε σπίτι με κρησφύγετο.  Συνάντησε αμέσως στρατό και στράφηκε πίσω άπρακτος.  Στο διπλανό σπίτι υπήρχε αχυρώνας.  Προτείναμε να πάμε εκεί, με την ελπίδα πως το άχυρο θα μας έδινε κάποια μεγαλύτερη προφύλαξη.  Μας δέχτηκαν πρόθυμα.  Πηδήσαμε από τον τοίχο και σε λίγο βρισκόμαστε στον αχυρώνα, που ήταν ακατάλληλος, γιατί δεν ήταν γεμάτος άχυρο υπήρχε μόνο λίγο στη γωνιά.  Σ' αυτή τη γωνιά μας είχαν σκάψει ένα λάκκο, μας έβαλαν μπροστά το άχυρο και εμείς πηδήσαμε μέσα.  Σύστησε στα μέλη της οικογένειας να φέρονται φιλικά στους στρατιώτες και στην περίπτωση που οι στρατιώτες θα δοκίμαζαν να μπουν στον αχυρώνα να μη στέκουν μπροστά στην πόρτα , γιατί ο Μακρής δε σκεφτόταν ποτέ να παραδοθεί.  Ήθελε να μεθύσει με της μάχης το γλυκό κρασί και του αυτόματου το κελάδημα.

Ο αχυρώνας ήταν γεμάτος μέχρι την οροφή.  Βάλαμε μια σκάλα και ανεβήκαμε στην οροφή, από όπου, μέσα από μια τρύπα που ήταν ανοιγμένη εκεί, πηδήσαμε μέσα στο άχυρο.  Πρώτος πήδησα εγώ και μετά εκείνος.  Το άχυρο μας έχωσε μέχρι το στήθος.  Μαζί μας πήραμε και δυο κουβέρτες και ξαπλώσαμε στη μια γωνιά, όπου υπήρχε λίγο κενό.  Δε μπορούσαμε ούτε να σταθούμε.  Είμαστε όμως τόσο κουρασμένοι, που σε λίγο μας πήρε ο ύπνος.

Και εδώ ο Μακρής κατέστρωσε σχέδιο αντιμετώπισης του εχθρού.  Θα τους βάλλαμε μόλις θα φαίνονταν και μια που δεν υπήρχε πόρτα από την οποία θα μπορούσαμε να βγούμε έξω, θα μέναμε εκεί και θα πολεμούσαμε μέχρι τέλους.  Σκεφτόταν επίσης και το ενδεχόμενο πυρπόλησης του αχυρώνα, τακτική που εφάρμοζε συχνά ο στρατός.  Οι μέρες περνούσαν αργά στην αποπνιχτική ατμόσφαιρα του αχυρώνα.  Ο ιδρώτας έτρεχε ποτάμι από τα κουρασμένα κορμιά μας, που πήραν μια τόσο ανυπόφορη δυσοσμία, που δεν μπορούσε να πλησιάσει ο ένας τον άλλο.

Ακόμα κι οι κοπέλες που μας προμήθευαν νερό πίστευαν πως από στιγμή σε στιγμή θα πεθαίναμε της πείνας και από τη ζέστη.  Συχνά τις ακούαμε να λένε: Στην εφημερίδα είδαμε πως οι επιχειρήσεις θα τερματίζονταν την 10ην ημέρα.  Η χαρά μου ήταν μεγάλη.  Το πρόσεξε και ο Μακρής και μου είπε: «Καημένε, χαίρεσαι, αύριο να δούμεν».  Το απόγευμα με μεγάλη μας απογοήτευση ακούσαμε τα μεγάφωνα των κατοχικών δυνάμεων να διαλαλούν πως οι επιχειρήσεις θα τερματισθούν όταν ανακαλυφθούν οι καταζητούμενοι και οι βόμβες.  Οι επιχειρήσεις τερματίστηκαν τη 15η μέρα και βγήκαμε έξω.  Ο τομεάρχης μάς είπε: «Να πιστέψω πως είσαστε ζωντανοί;»

Θέλημα Θεού ήταν;  Η πληγή του δε μολύνθηκε, παρ' όλο ότι ζούσε σε μολυσμένη ατμόσφαιρα, μέσα στα άχυρα και έγινε σε λίγο καλά και το πόδι του. Μετά τις επιχειρήσεις τον είδε ο γιατρός της Οργάνωσης και του είπε πως ήταν εντάξει και πως μπορούσε να πάει οπουδήποτε.  Περπατούσε τώρα καμαρωτά και χαιρόταν.

Σε 5-6 μέρες έφυγε απ' το χωριό μας για άγνωστο για μένα μέρος, αφού μου έδωσε τις σχετικές οδηγίες για να εργασθώ.  Έφυγε περίπου στις 20.8.1958.

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1958, μαζί με τρεις άλλους του κυπριακού αγώνα έγραψαν μια από τις ενδοξότερες σελίδες του κυπριακού έπους.  Την τελική μάχη που τόσο ποθούσε την έδωσε στον αχυρώνα του Λιοπετρίου - τον τρίτο αχυρώνα που τον φιλοξένησε σε διάστημα ενός μηνός.

Ο θάνατος του γιόμισε με πόνο όλη την Κύπρο, αλλά χαλύβδωσε περισσότερο την ιδέα για την ελευθερία.  Στο χωριό μας οι συναγωνιστές του Μακρή που γνώρισαν το γενναίο παλικάρι έκλαψαν μαζί με την υπόλοιπη Κύπρο.  Καμιά άλλη απώλεια στον αγώνα δε λύπησε το χωριό μας τόσο.  Κι όταν γνώστηκε, ο τόσο ηρωικός θάνατός τους, έκλεισαν όλα τα καταστήματα και καφενεία και το χωριό βυθίστηκε απ' άκρη σ' άκρη σε πένθος κι όλοι έμειναν κλεισμένοι στα σπίτια τους.

Οι συναγωνιστές του θρυλικού ΜΑΚΡΗ σχολίαζαν το θάνατό του με πόνο και διηγιόντουσαν από ένα περιστατικό που πέρασαν μαζί του.  «Τον θυμάμαι εκείνη τη νύχτα'».  Ο καθένας και μια ιστορία, ένα περιστατικό κι όλοι τον θαυμάζαμε.  «Να δούμε μάχη που 'δωσε ο Μακρής.  Τι λεβέντης ήταν.  Δε θα τον ξεχάσω ποτέ.  Τέτοιον αρχηγό της ομάδας μας δε θα τον βρούμε ποτέ», έλεγε ένας αγωνιστής.  Κι έλεγε άλλος: «Τέτοιος λεβέντης δεν έπρεπε να πεθάνει».  Και αργότερα ακόμα έλεγαν: «, ο μακαρίτης ο Μακρής.  Πού να βρεθεί άλλος σαν τον Μακρή».

Πηγή: ΑΣΣΙΑ ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής, Λευκωσία 1983 - έκδοση Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια»