Η εκπαίδευση στην Άσσια

Για να γίνει κατορθωτή η εξέταση του τομέα της εκπαίδευσης σε μια κοινότητα, θα πρέπει ο ερευνητής να στηριχθεί πάνω σε κάποιες αρχές.  Έτσι τα στοιχεία που θα κατατεθούν και οι γνώμες που θα διατυπωθούν θα' ναι κατά το δυνατό σωστές.

Στην προσπάθεια της σύντομης αναφοράς τρεις βασικά αρχές πρέπει να διέπουν την εργασία:

Ποια στοιχεία είναι δυνατό να συγκεντρωθούν που να στηρίζουν τις γνώμες και τις παρατηρήσεις;

Μέσα σε ποια κοινωνική κατάσταση αναπτύσσεται και παρακολουθείται η εκπαίδευση;

Ποια τα οικονομικά δεδομένα της κοινότητας, ποια η έφεση για μόρφωση και ποιες οι ευκαιρίες που προσφέρονται;

Ιστορική Αναφορά

Η εκπαίδευση μιας κοινότητας πρέπει να εξεταστεί μέσα στο ιστορικό και κοινωνικό οικονομικό πλαίσιο που την περιβάλλει.  Τα ιστορικά δεδομένα της Άσσιας έχουν βαθιές ρίζες, που στηρίζονται βασικά πάνω στα πιο κάτω στοιχεία, όπως προσφέρονται από ερευνητές.

            Ο Σακελαρίου στα «Κυπριακά» υποστηρίζει ότι η Κώμη Άσσια, την οποία ο Λεόντιος Μαχαιράς ονομάζει Άσκια, βρίσκεται ανάμεσα στις άλλες αποικίες της Πελοποννήσου στην Κύπρο.

Κατά τον Κύπριο λαογράφο και ερευνητή Νέαρχο Κληρίδη ο οικισμός της Άσσιας ιδρύθηκε από μετανάστες που ήρθαν από την πόλη Άσσος της Μικράς Ασίας.

Όποια από τις αναφορές κι αν δεχτούμε σαν πιο ορθή, είμαστε υποχρεωμένοι να προσθέσουμε κι άλλα δεδομένα, για να ολοκληρωθεί το ιστορικό πλαίσιο και να ξεκαθαριστεί ο ρόλος της εκπαίδευσης.  Τα δεδομένα αυτά έχουν σχέση με τη θέση της κοινότητας στο γεωγραφικό χώρο.  Από την αρχή της ίδρυσής της η κοινότητα χρησιμοποιήθηκε ως σταθμός για όσους ταξίδευαν από τη Λευκωσία στην Αμμόχωστο ή αντίστροφα.  Τούτο επιβεβαιώνεται με την πιο κάτω αναφορά του χρονογράφου Λεοντίου Μαχαιρά.

            «Εβγαίνοντας ο Δημήτρης εις το κατήφορον του Αγίου Μάμα, απέζευσεν και έβγαλεν το χαρτίν και έβαλεν το εις τον κόρφον του και εκαβαλλίκευσεν και ήλθεν εις την Άσκιαν, ηύρεν το φουσάτον, απόφαεν και εκάτσαν ν' αναπαυτούν».

Άλλο στοιχείο που ενισχύει το γεγονός ότι η Άσσια αποτελούσε κέντρο διέλευσης ξένων, με ανάλογο επηρεασμό του τοπικού στοιχείου στον κοινωνικό τομέα, είναι και η πιο κάτω αναφορά του Νέαρχου Κληρίδη.

            «Ότε τω 1570 οι Τούρκοι κατακτηταί, καταλαβόντες την Λεμεσόν, ήλαυνον διά την Λευκωσίαν, οι αρχηγοί των Ενετών εκ Λευκωσίας και Αμμοχώστου, συνηθροίσθησαν εις Άσσιαν διά πολεμικόν συμβούλιον».

Επηρεασμό της εκπαίδευσης άσκησαν οπωσδήποτε και άλλοι παράγοντες που παρουσιάστηκαν σε μεταγενέστερα χρονικά διαστήματα, όπως για παράδειγμα η για αρκετό χρονικό διάστημα φιλοξενία αρκετών ελληνικών οικογενειών της Χίου κατά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο και η κοινωνική επαφή των Ασσιωτών με τα μέλη των οικογενειών αυτών, που επηρέασαν τον προφορικό λόγο και τα έθιμα σε κάποιο βαθμό.

Την εκπαίδευση επηρέασε σημαντικά, ιδιαίτερα μετά το 1900, η σχετική ευημερία των κατοίκων της κοινότητας.  Η αυξημένη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή αποτελούσε το βασικό μοχλό οικονομικής ευρωστίας, αλλά μαζί της συμπορεύτηκαν άλλοι ενισχυτικοί συντελεστές που συγκέντρωναν οικονομικά οφέλη σοβαρά, όπως είναι:

·        η απασχόληση των γυναικών στα κεντήματα

·        η ευελιξία των κατοίκων για αλλαγή επαγγελματικών δραστηριοτήτων ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες ή τις ανάγκες της ευρύτερης κυπριακής οικονομίας, π.χ. το κόψιμο πλιθαρκών, το κόψιμο και ψήσιμο κεραμιδιών και τούβλων, η χοιροτροφία και αγελαδοτροφία, η ανάπτυξη της κηπουρικής, η πλανοδιοπώληση τροφίμων και ρουχισμού κ.τ.λ.

Τα δημοτικά σχολεία

Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία για την οργανωμένη εκπαίδευση στην Άσσια πριν από την Τουρκοκρατία, παρόλο που πολλά δεδομένα δίνουν κάποιες σχετικές ενδείξεις.  Παλιές πληροφορίες αναφέρουν ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν επιτράπηκε λειτουργία ελληνικού δημοτικού σχολείου στην Άσσια.  Φιλομαθείς όμως Ασσιώτες έστελλαν κρυφά τα παιδιά τους στο σχολείο της γειτονικής Βατυλής.

Να πώς περιγράφει ο πρώην κοινοτάρχης, αείμνηστος Γεώργιος Πάκκος, τις πρώτες προσπάθειες για μόρφωση:

            «Οι χωριανοί είχαν μεγάλο ενδιαφέρον για τα γράμματα.  Όπως μου έλεγε ο Δημήτρης Χατζηπαναγή (Πίτρης), πολλοί Κύπριοι έκαναν εμπόριο με την Αλεξάνδρεια, που ήταν μεγάλο πνευματικό κέντρο τότε, και τους ήλθε η ιδέα να φέρουν και στην Κύπρο δασκάλους, γιατί μέχρι τότε δίδασκαν τα γράμματα οι παπάδες από θρησκευτικά βιβλία.  Έκαναν εράνους μεταξύ τους και έφεραν τρεις δασκάλους: ένα στη Βατυλή, ένα στα Πέρα Ορεινής και ένα στο Παλαιχώρι.  Τότε πολλοί από την Άσσια (περίπου το 1864) έστελλαν τα παιδιά τους στη Βατυλή, για να μάθουν γράμματα.  Όπως μου έλεγε, πήγαιναν οι Μιχαήλ Χ'Γιώρκη, Χ'Κουτσού,  Μιχαήλ Ππ/Αντώνη, Δημήτρης Χατζηπαναγή Μουστακά, Μιχαήλ Χατζηλοΐζου, και άλλοι.  Ο Μιχαήλ Χατζηλοΐζου  έγινε δάσκαλος και έπαιρνε κάθε δεκαπέντε μέρες εφημερίδα, την οποία έφερνε στο χωριό, για να τη διαβάσει ο ιερέας στο καφενείο και να ακούσουν όλοι τα νέα.

            Όπως μου έλεγε, περίπου το 1865-70 ο πατέρας του Μιχαήλ Χατζηγιώρκη Χατζηκουτσού πρότεινε να φέρουν στο χωριό δάσκαλο και πρόσφερε για το σκοπό αυτό 500 ριάλια.  Έφεραν τότε ένα δάσκαλο από τη Λάρνακα, τον Μιχαήλ Χάχα.  Δεύτερος δάσκαλος στο χωριό ήταν ο Γεώργιος Χατζησταυρή Ασσιώτης και τρίτος ο Μιχαήλ Χατζηλοΐζου επίσης Ασσιώτης.

            Το ενδιαφέρον για πανεπιστημιακές σπουδές ήταν πολύ μεγάλο στα τελευταία χρόνια, αλλά υπήρχε και πολύ πριν.  Αξίζει να σημειωθεί πως ο Παναγιώτης Λεοντιάδης ήταν ο πρώτος χειρούργος γιατρός που ήρθε στην Κύπρο, το 1906.»

Το Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο της Άσσιας ιδρύθηκε το 1880 και λειτουργούσε σε δυο οικήματα, το Αρρεναγωγείο κοντά στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου και το Παρθεναγωγείο κοντά στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου στην κάτω γειτονιά.  Τα δυο κτίρια τα θυμούμαστε κι εμείς οι κάπως πιο νέοι της κοινότητας.

Το Αρρεναγωγείο βρισκόταν στο χώρο ακριβώς πίσω από το καφενείο της εκκλησίας του Προδρόμου, εκεί που ως το 1974 βρισκόταν μεγάλο ντεπόζιτο του νερού.  Ήταν ένα πολύ μεγάλο δωμάτιο χτισμένο με πλιθάρια.  Στο μπροστινό του μέρος είχε χτισμένη βεράντα με κάγκελα και μεγάλη σιδερένια ξώπορτα.  Λίγα μέτρα πιο μέσα ήταν η μεγάλη ξύλινη πόρτα της αίθουσας, ψηλή ίσαμε δέκα τουλάχιστο πόδια, με σιδερένιο ημικυκλικό φεγγίτη στο πάνω μέρος και με ημερομηνία κατασκευής.

Εσωτερικά η αίθουσα πρέπει να 'ταν μεγαλύτερη από 30 μέτρα στο μήκος και 10 μέτρα στο πλάτος, γιατί είχε δυο καμάρες και, όταν μετά το χτίσιμο του νέου σχολείου τη χρησιμοποιούσαν οι σύλλογοι για θεατρικές παραστάσεις και γιορτές, βάζαμε μέσα 300 καθίσματα με άνεση.  Είχε δέκα παράθυρα και το δάπεδό της ήταν ξύλινο.  Αυτό το θυμούμαστε, γιατί όταν λίγο μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο έβγαζαν το ξύλινο πάτωμα, μαζευτήκαμε όλοι της γειτονιάς και πήραμε πολλά μολύβια, κονδύλια και λάστιχα που βρίσκαμε κάτω από τα σανίδια.

Το 1935 χτίστηκε και λειτούργησε το πετρόκτιστο σχολικό κτίριο με γραφεία για τους δασκάλους και 4 αίθουσες, όπως φαίνεται στη φωτογραφία.  Το 1940 το σχολείο έγινε πενταδιδάσκαλο και χτίστηκε μια νέα αίθουσα ξεχωριστή από τις άλλες, που συμπληρώθηκε λίγο αργότερα με ακόμη μια.  Γύρω στο 1960 κτίστηκαν οι τρεις νέες αίθουσες στην ανατολική πλευρά και το 1967 ολοκληρώθηκε το σχολικό κτίριο με το δεύτερο όροφο στη νέα πτέρυγα.

Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσαν εκπαιδευτικοί που υπηρετήσαν στην Άσσια μεταξύ 1938 και 1973, ο αριθμός των μαθητών και δασκάλων σε διάφορες σχολικές χρονιές ήταν όπως φαίνεται στον πίνακα πιο κάτω:

Πηγή: ΑΣΣΙΑ ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής, Λευκωσία 1983 - Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια»

Το Δημοτικό μας Σχολείο

Το πρώτο Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε στην Άσσια το 1880 και λειτουργούσε σε δυο οικήματα κοντά στις δυο εκκλησίες του χωριού.  Η εκπαίδευση ήταν πάντα δεμένη με την εκκλησία.

Κοντά στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου στην Πάνω Ενορία σ' ένα πλιθόκτιστο οίκημα με διαστάσεις 30μ  x 10 με μπροστινή βεράντα, ξύλινη στέγη με κεραμίδι ευρωπαϊκό και ξύλινο πάτωμα λειτουργούσε το Αρρεναγωγείο.  Το οίκημα αργότερα διατηρήθηκε και χρησιμοποιόταν από τους συλλόγους για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Πενήντα μέτρα νότια της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου βρισκόταν το Παρθεναγωγείο της κοινότητας, κάπως μικρότερο αλλά πανομοιότυπο σε κτίσιμο και διαρρύθμιση.  Οι πιο παλιοί το θυμούνται να χρησιμοποιείται αργότερα ως αποθήκη σιτηρών της Συνεργατικής.

Το Νέο Σχολικό Κτίριο

Στα 1935 τα δυο σχολεία ενώθηκαν σε ένα που λειτούργησε με τέσσερις δασκάλους στην αρχή, πέντε το 1940 και έξι από το 1946.  Στο μεσοδιάστημα αυτό κτίστηκαν δυο ξεχωριστές αίθουσες, στα δυτικά του βασικού κτιρίου.  Στα 1960 στα ανατολικά του πρώτου κτιρίου και με διαφορετική αρχιτεκτονική κτίστηκαν τρεις ισόγειες αίθουσες που συμπληρώθηκαν με άλλες τρεις στο δεύτερο όροφο το 1967.  Το σχολείο λειτουργούσε τώρα με δώδεκα δασκάλους.

Η σχολική ζωή στην Άσσια ήταν πάντα ανταγωνιστική.  Κυριαρχούσε ο ανταγωνισμός και η ευγενική προσπάθεια για το καλύτερο.  Στις εξετάσεις για τα γυμνάσια απόφοιτοι από το Δημοτικό σχολείο της Άσσιας καταλάμβαναν τις πρώτες θέσεις.  Πολλοί εγγράφονταν στην Αγγλική Σχολή και κέρδιζαν υποτροφίες.  Ξεπερνούν τους πενήντα οι Ασσιώτες απόφοιτοι της σχολής αυτής, με σημαντικές σήμερα κρατικές θέσεις στον τόπο μας.

Εκπαιδευτικοί που δούλεψαν στο σχολείο της Άσσιας μιλούν με τα κολακευτικότερα λόγια για τους μαθητές:

«Ήταν εργατικοί, περήφανοι για το χωριό τους.  Εκτιμούσαν ιδιαίτερα τους δασκάλους.  Είχαν ψηλή επίδοση σ' όλα τα μαθήματα, τη μουσική και τον αθλητισμό».

Για το σχολείο αναφέρουν ανάμεσα σ' άλλα:

«Αν ήταν δυνατό να ξαναδιοριστώ ως δάσκαλος θα προτιμούσα την Άσσια...».

«Είναι το καλύτερο σχολείο που δούλεψα.  Ουδέποτε θα το ξεχάσω».

Πηγή: ΑΣΣΙΑ σε νοσταλγώ και αγωνίζομαι, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η ΑΣΣΙΑ», Λευκωσία 1987.