Η προηγούμενη έκδοση, τον Μάιο του 1962, ήτο μόνο 200 αντίτυπα και σε πολυγράφο εκδομένη, με πολλές ελλείψεις.  Ωστόσο, είναι πολύ χρήσιμο ένα βιβλίο που μου απέμεινε, γιατί διαβάζοντας το, θυμούμαι όλες τις φιγούρες και λεπτομέρειες των χορών, έστω και αν πέρασαν 40 ολόκληρα χρόνια.  Στο βιβλίο αυτό θα φροντίσω να εξηγήσω στον αναγνώστη όλες μου τις εμπειρίες από όσα είδα και άκουσα σχετικά με όλες τις καλές τέχνες, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση στους χορούς της Κύπρου.  Όπως θα δείτε, εξηγώ κάθε βήμα, αναλύοντάς το σε κείμενο και σε σχεδιάγραμμα, με βάση έναν κώδικα τον οποίο ο μελετητής πρέπει να διαβάσει προσεκτικά.

Όταν λοιπόν γνωρίζετε τον κώδικα, θα μπορείτε να διαβάζετε και να εκτελείτε μια παραλλαγή (φιγούρα), μετά θα διαβάσετε την κατάταξη των φιγούρων που, σε συνδυασμό με τη μουσική, τον ρυθμό, την έκφραση, η οποία πηγάζει από την ιστορική λαογραφία κάθε χορού, θα μπορείτε να χορέψετε ορθά, αισθηματικά και θα χειροκροτηθείτε.

Ανοίγοντας το βιβλίο αυτό, θα δείτε από τη δεξιά σελίδα να αναλύω κάθε βήμα σε κείμενο και ταυτόχρονα στην αριστερή σελίδα το ίδιο βήμα ή φιγούρα την αναλύω σε σκίτσα (σχεδιάγραμμα).  Ταυτόχρονα, παραθέτω στην ίδια αριστερή σελίδα μερικά μέτρα μουσικής και κάτω από τον κάθε φθόγγο του Πενταγράμμου αναφέρω τη συλλαβή ή τον αριθμό του βήματος, για να βοηθήσω τον αναγνώστη να μπει στον χορό ακριβώς εκεί που πρέπει.  Ταυτόχρονα, στο ίδιο πεντάγραμμο και στις κατάλληλες θέσεις σημειώνω πότε κτυπά το δεξί χέρι τα δάκτυλα και πότε το αριστερό, γιατί είναι σημαντικό το κτύπημα (τσάκρισμα) των δακτύλων στους κυπριακούς χορούς.

Επίσης θα βρείτε στο βιβλίο αυτό τη μουσική όλων των κυπριακών και ελληνικών χορών και αρκετών τραγουδιών που τραγουδούμε και χορεύουμε στην Κύπρο.  Τα μουσικά αυτά τεμάχια ήταν του αείμνηστου Γεώργιου Προύντζου, από τη Δευτερά, ο οποίος πέθανε στις 18 Αυγούστου 1977 και τα κληρονόμησε ο υιός του, καθηγητής της μουσικής, Χαράλαμπος Γεωργίου Προύντζου, ο οποίος ευγενώς προσεφέρθη να μου επιτρέψει να τα περιλάβω στο βιβλίο μου,

Ο Χαράλαμπος είχε την καλοσύνη, όχι μόνο να μου χαρίσει τα τεμάχια μουσικής, αλλά και να τα καθαρογράψει και να με βοηθήσει να βάλω πάνω στους φθόγγους της μουσικής τις συλλαβές και αριθμούς, έτσι που ο αναγνώστης, ο χορευτής-αναγνώστης, να μπορεί αλάνθαστα να μπει στον χορό εκεί ακριβώς που πρέπει.  Χρωστώ χίλια ευχαριστώ στον φίλο μου Χαράλαμπο γι? αυτή την ευγενική του πράξη, αλλά και άλλα τόσα ευχαριστώ χρωστάω και στον πατέρα του, ο οποίος ήτο συνεργάτης μου παλιός, τότε που είχα το συγκρότημά μου, 1957-1966, που ακούραστα μας έπαιζε αφιλοκερδώς, τόσο στις πρόβες, όσο και στις διάφορες εμφανίσεις του συγκροτήματος.

Ένας άλλος ευεργέτης μου είναι ο αείμνηστος Ιωάννης Λεοντιάδης, ο οποίος μου δίδαξε τον χορό της τατσιάς, εξηγώντας μου με όλες τις λεπτομέρειες, την ιστορική λαογραφία του ελληνικότατου αυτού χορού, που μόνο στην Κύπρο χορεύεται.  Ευγνωμοσύνη χρωστώ και στον μακαρίτη Νέαρχο Κληρίδη, ο οποίος μου είπε όλες τις ιστορίες των κυπριακών αντικριστών χορών, αντρικών και γυναικείων, πάνω στις οποίες βασίστηκα και έκανα τις χορογραφίες μου.  Δίχως αυτά τα στοιχεία, σίγουρα δεν θα μπορούσα να βγω από αυτόν τον λαβύρινθο που μπήκα.  Ευτυχώς που είχα την τύχη να γεννηθώ πρώιμα και να πετύχω στη ζωή όλους αυτούς τους θησαυρούς, τους ανεκτίμητους για την Κύπρο θησαυρούς, που με βοήθησαν στο δύσκολο αυτό έργο που ανέλαβα.  Ευτύχημα είναι και το γεγονός ότι από 15 χρόνων ενδιαφέρθηκα και ασχολήθηκα με τα έθιμά μας, έτσι που είδα από πρώτο χέρι πώς ντύνονταν, πώς φέρνονταν οι χωρικοί και γενικά τη συμπεριφορά τους, τα οποία δίδαξα και διδάσκω ακόμα, για να μας μείνουν ως πολιτιστική κληρονομιά.

Έφτασα, νομίζω, στις δώδεκα παρά πέντε - που λέμε - και απαθανάτισα αρκετά.  Σίγουρα όχι όλα.  Μετά την έκδοση του βιβλίου αυτού, έχω σκοπό να συνεχίσω να γράφω στα απομνημονεύματά μου ό,τι μου συμβεί, αλλά και ό,τι άλλο ξέχασα να το περιλάβω στην παρούσα έκδοση, με σκοπό να περιληφθούν σε κάποια άλλη έκδοση.

Η ενασχόλησή μου με τον χορό

Οι λόγοι που με έκαναν να ασχοληθώ με τους χορούς της Κύπρου, αλλά και οι δυσκολίες είναι οι εξής:

Βεβαίως όταν ξεκίνησα από πολύ μικρός μέχρι και την εφηβική μου ηλικία ήταν το χειροκρότημα και η αναγνώριση, ότι δηλαδή χόρευα στο ρυθμό.

Όταν όμως ήλθα στη Λευκωσία και διάβασα ορισμένα βιβλία σχετικά με τους ελληνικούς χορούς, αντιλήφθηκα ότι αυτό που έκανα δεν ήταν μια στιγμιαία περιχάριση, αλλά είχε μια πολύ πιο μεγάλη σημασία και προσφορά.  Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1946, άρχισαν για τα καλά οι ξένοι χοροί και τραγούδια να εισβάλουν στον τόπο μας και να εκτοπίζουν τα δικά μας έθιμα, αντιλήφθηκα τότε ότι έπρεπε να αντιδράσω με όλη τη δύναμη της ψυχής μου.  Κι αυτό γιατί πίστευα και πιστεύω ότι τα δικά μας έθιμα έχουν ένα πολύ μεγάλο πολιτισμό, έχουν μια μεγάλη ποικιλία ρυθμού, βημάτων, φιγούρων και εκφραστικότητα που λίγες χώρες έχουν.  Βλέποντας λοιπόν ότι ο πολιτισμός μας κινδύνευε να χαθεί και έχοντας υπόψη ότι ο καθρέπτης του πολιτισμού μιας χώρας είναι τα έθιμα της, ενσυνείδητα προσπάθησα και έκανα ό,τι ήταν δυνατό, για να συμβάλω κι εγώ στην προσπάθεια να περισώσουμε ό,τι είχαμε.

Φυσικά δυσκολεύτηκα πολύ, γιατί δεν είχα οποιαδήποτε ειδική μόρφωση δεν ήξερα να διαβάζω και να γράφω χορογραφία, δεν ήξερα το λεξιλόγιο της χορογραφίας.  Διαβάζοντας όμως τα έμαθα.  Το σπουδαιότερο όμως που δεν ήξερα, ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος, ήταν πόσα βήματα είχε ο κάθε χορός.  Γι?αυτό στάθηκε αδύνατο να μάθω μερικούς φίλους μου να χορεύουν ομοιόμορφα.  Αντί να τα παρατήσω και να ησυχάσω, πείσμωσα πιο πολύ και ζήτησα την βοήθεια της μάνας μου.  Η μάνα μου ήξερε να τραγουδά όλους τους χορούς, ανδρικούς και γυναικείους και να χτυπά με τα χέρια της όλους τους ρυθμούς.  Έτσι είχα και βιολί και λαγούτο τη μάνα μου.

Βλέποντας πως κατέγραφαν οι άλλοι χορογράφοι τους ελληνικούς χορούς, τα σχεδιαγράμματα και πως τα εξηγούσαν, τους μιμήθηκα.  Πήρα ένα σάκο ασβέστη, τον έχυσα στην άκρη του τοίχου και πατούσα πάνω.  «Παίξε μου μάνα τον 1ον ανδρικόν αντικριστόν».  Τον έπαιζε, και εγώ σαν καλό χορευταρούδι που ήμουν "έδινα μέσα" όπως έκανα στους γάμους ή στα πανηγύρια.  Από τα παπούτσια μου, που είχαν από κάτω ασβέστη έβγαιναν τα αποτυπώματα στο μαύρο τσιμέντο που ήταν το πάτωμα του σπιτιού μας.  Έτσι, αφού αυτό το πράγμα το επαναλάμβανα πολλές φορές, κατάφερα να καταγράψω με ακρίβεια τους χορούς μας και να τους διδάξω σε επτά χιλιάδες άτομα περίπου.  Αυτοί δίδαξαν σε άλλους, έγιναν χοροδιδάσκαλοι και γέμισε η Κύπρος συγκροτήματα που χορεύουν στα βήματά μου.  Δεν θυμώνω ούτε τσαντίζομαι γι'αυτό.  Χαίρομαι γιατί κατάφερα να βάλω και εγώ το δικό μου χαλίκι σ?αυτό το οικοδόμημα που λέγεται κυπριακός πολιτισμός.

Ένα άλλο σημείο που δυσκολεύτηκα πολύ, ήταν οι ιστορικές λαογραφίες των χορών μας.  Ξεπερνούσα τη μια δυσκολία και έβρισκα άλλη πιο μεγάλη.  Με τα βήματα και τις φιγούρες τα κατάφερνα, γιατί όμως είπα και πιο πριν τα ήξερα, με βοηθούσε και η μάνα μου στους ρυθμούς και τις μουσικές και τα βήματα.  Με τις ιστορίες τι γίνεται;  Πήγαινα στα χωριά και ρωτούσα όλους που ασχολούντο με τους χορούς αν ξέρει κάποιος τι παριστάνει ο τάδε ή ο τάδε χορός.  Όλοι απαντούσαν στερεότυπα.  «Έτσι τα κάνουμε εμείς».  «Έτσι τα μάθαμε από τους παλιούς», «έτσι τα συνηθίζουμε» και κανένας δεν μου έδινε μια σωστή απάντηση.  Έτσι ανακάλυψα ότι υπάρχει κάποιος Νέαρχος Κληρίδης στη Λευκωσία και αυτός θα ξέρει.  Πήγα λοιπόν και τον βρήκα.  Χάρηκε πολύ όταν του είπα το λόγο της επίσκεψής μου και μου είπε τις ιστορίες των κυπριακών αντικριστών χορών μας.  Ανδρικών και γυναικείων.  Εγώ τον πίστεψα και έκανα τις χορογραφίες μου έτσι που να έχουν σχέση με τις ιστορίες αυτές.

Ο κόσμος τα δέχθηκε, τα χειροκρότησε και είπε: «Ναι αυτοί είναι οι κυπριακοί χοροί».  Όμως ουδέποτε είδαμε να χορεύονται οι χοροί μας τόσο ωραία ομαδικά, ομοιόμορφα και με έννοια.  Ο λόγος της επιτυχίας μου νομίζω ότι είναι το ότι δεν ξέφυγα από τον τρόπο, τα γούστα, τη νοοτροπία και γενικά τη συμπεριφορά του Κυπραίου, γι' αυτό τα δέχτηκε και τα αφομοίωσε ως δικά του.

Αυτά όσον αφορά τους Αντικριστούς χορούς, Αντρικούς και Γυναικείους.

Στο βιβλίο αυτό καταγράφω και τέσσερις χορογραφίες δικής μου επινοήσεως και αυτές είναι:

1. Το κάλεσμα στο γάμο.
2. Ο χορός της στάμνας.
3. Ο ανταρτοκλέφτικος.
4. Το ερωτικό ραντεβού.

Στην αρχή του κάθε χορού αναφέρω τι ακριβώς παριστάνει και πώς χορεύεται.  Είμαι περήφανος που κατάφερα να προσφέρω και εγώ ό,τι μπόρεσα στην πατρίδα μου.  Έτσι εκδίδω τώρα αυτό το βιβλίο με την ελπίδα ότι θα βοηθήσω ακόμη περισσότερο όσους θέλουν να μάθουν να χορεύουν ορθά, αλλά και όσους θέλουν να διδάξουν τους κυπριακούς χορούς δίχως ξένες παρεμβάσεις.  Θα προσπαθήσω να μπάσω, αν καταφέρω βέβαια, το βιβλίο αυτό στο πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας έτσι που να διδάσκονται όλοι οι μαθητές και μαθήτριες των σχολών της Κύπρου, τους εθνικούς μας χορούς.

Νομίζω ότι έκανα το καθήκον μου και αφήνω στα παιδιά και τα εγγόνια μας μια εθνική κληρονομιά.

Γρηγόρης Κωνσταντίνου Ασσιώτης

 

 

 

Ο άνθρωπος έχει ανάγκη επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους και γι'αυτό βρίσκει διάφορους τρόπους να πει, να εκφραστεί και να φανερώσει την ψυχική του κατάσταση και διάθεση.  Για τον σκοπό αυτόν χρησιμοποιεί τις επτά καλές τέχνες, οι οποίες είναι οι εξής:

Λέγονται «Καλαί Τέχναι» γιατί για να ερμηνευτούν ορθά πρέπει ο εκτελεστής της κάθε καλής τέχνης να ξοδέψει ένα μέρος της ψυχής του.  Αλλιώς δεν θα αποδώσει αυτό που πρέπει, και ο θεατής δεν θα μπορέσει να καταλάβει το νόημα της υπόθεσης και δεν θα χειροκροτήσει.  Αν, όμως, ο καλλιτέχνης ερμηνεύσει αισθηματικά τον ρόλο του, τότε ο θεατής θα καταλάβει τον καλλιτέχνη και θα τον χειροκροτήσει.  Αυτά φρονώ για όλες τις καλές τέχνες.  Αλλά όσον αφορά στο χορό, που είναι το θέμα μου, θα εξηγήσω τη γνώμη μου πιο αναλυτικά.

Στον Πλανήτη μας νομίζω ότι ο άνθρωπος χορεύει γιατί, βήματα εν ρυθμώ δεν σημαίνει χορός.  Βήματα εν ρυθμώ κάνουν πολλά ζωντανά, δεν σημαίνει όμως ότι χορεύουν, απλώς κάνουν βήματα για να αμειφθούν από τον εκπαιδευτή τους με το κουφέτο που θα πάρουν όταν κάνουν το νούμερό τους.  Ο άνθρωπος, όμως, χορεύει:

Πρώτο, για να εκφράσει την εκάστοτε στιγμιαία κατάσταση της ψυχής του, αν πρόκειται για πραγματικό λαϊκό χορό, γι'αυτό και κινείται σαν ελεύθερος σκοπευτής με βήματα και φιγούρες χωρίς κάποια προβλεπόμενη κατάταξη αυτών των φιγούρων.  Αν όμως πρόκειται να χορέψουμε μια χορογραφία, τότε το πράμα αλλάζει.

Δεύτερο, στην περίπτωση της χορογραφίας πρέπει οι χορευτές να ξέρουν πρώτα απ?όλα την ιστορία του χορού και ειδικότερα τον ρόλο που θα παίξει ο κάθε ένας.  Είναι δηλαδή ο κάθε χορευτής ένας ηθοποιός που παίζει έναν ρόλο συγκεκριμένο με προκαθορισμένα βήματα και φιγούρες, αλλά προπάντων μορφασμούς αντιλαλιάς έτσι που αν ο κάθε χορευτής κάνει τον ρόλο του ορθά θα χειροκροτηθεί το συγκρότημα σαν σύνολο.

Τα ωφελήματα του ανθρώπινου γένους από τον χορό είναι, κατά τη γνώμη μου, πολλά και πολύ σημαντικά.  Όταν ο άνθρωπος χορεύει είτε λαϊκό χορό είτε χορογραφία και χορεύει με την ψυχή του, διεγείρει και διαπλάθει ταυτόχρονα το αισθηματικό του ένστικτο, πράγμα που τον κάνει αισθηματία.  Και αισθηματίας σημαίνει καλός άνθρωπος.

Το αντίθετο του αισθηματίας είναι αναίσθητος.  Έτσι λοιπόν, αν αναλογιστούμε τι μπορεί να περιμένει μια κοινωνία από έναν αισθηματία και τι από ένα αναίσθητο, τότε θα αντιληφθούμε πόσο χρήσιμος είναι ο χορός αλλά και όλες οι καλές τέχνες.  Αυτό το είχαν αντιληφθεί οι πρόγονοί μας Έλληνες, γι'αυτό μέχρι και Θεούς είχαν για τον σκοπόν αυτόν.  Η Τερψιχόρη, για παράδειγμα, ήταν μια εκ των εννέα Μουσών της Πιερίας και εθεωρείτο προστάτιδα των λαϊκών ασμάτων και της ορχηστρικής τέχνης.  Προσπαθούσαν δηλαδή οι αρχαίοι Έλληνες δια μέσου των καλών τεχνών να κάνουν καλούς ανθρώπους που να σκέπτονται ορθά, μειώνοντας έτσι την εγκληματικότητα.  Οι Έλληνες προωθούσαν και τον αθλητισμό με τις Ολυμπιάδες και άλλους γνωστούς στην αρχαιότητα αγώνες, γι'αυτό και προόευαν.  Φρονώ λοιπόν πως αν τους μιμηθούμε, θα έχουμε ευεργετικά αποτελέσματα στην κοινωνία μας.

 

Πηγή: Γρηγόρη Κ. Ασσιώτη "Κυπριακοί Χοροί - Ανδρικοί και Γυναικείοι (Χορογραφίες και Μουσική), Β' Έκδοση, PRINTCO Ltd, Λευκωσία 2004.